Stress bij baby’s: zo herken je het en dit doe je eraan

Dat stress niet goed is voor een mens, weten we. Wat we vaak niet weten, is dat ook baby’s er al aan kunnen lijden. Welke impact dat heeft op hun jonge systeem? En hoe je als ouder stress bij je baby kunt herkennen? We vroegen het aan kinder- en jeugdpsychiater Binu Singh.

Stress bij baby’s: de oorzaken

Binu Singh: “We staan er vaak niet bij stil, maar ook baby’s en erg jonge kinderen kunnen wel degelijk onder veel stress komen te staan. Er zijn drie soorten stress, maar meestal is er sprake van een combinatie.”

1. FYSIEKE STRESS

Ten eerste kan een baby fysieke stress ervaren: “Dat kan bijvoorbeeld gebeuren als de geboorte-ervaring heel stresserend was voor het kind, of voor de moeder. Kwam je baby bijvoorbeeld vast te zitten in het geboortekanaal of is hij met een zuiger ter wereld moeten komen? Dat kan heel wat stress in zijn lijfje veroorzaken. Ook als de mama veel stress heeft ervaren tijdens de zwangerschap kan dat fysiek een weerslag hebben op de baby, omdat die natuurlijk gedurende de gehele zwangerschap meevoelt met de moeder en ook dezelfde mate van cortisol in zijn bloed doorkrijgt. Tot slot kunnen ook operaties, complicaties na de geboorte of een nieuwe opname op neonatologie meer impact hebben op je baby dan je denkt.”

2. EMOTIONELE STRESS

Binu Singh: “Het is een grote misvatting te denken dat baby’s nog geen emotionele pijn kunnen ervaren, want dat kunnen ze wel degelijk. Dat één op drie mama’s de bevalling als traumatisch ervaart, weten we en kunnen we ons goed inbeelden. Dat een bevalling ook traumatisch kan zijn voor de baby zelf, is veel minder bekend. Het lastigste is dat de ervaring van de moeder en de baby ook niet noodzakelijk overeen moet stemmen.

Zo zal een stortbevalling – een bevalling waarbij de arbeid erg snel vooruitgaat en er niet veel geperst hoeft te worden – door mama’s meestal ervaren worden als een makkelijke bevalling, maar kan diezelfde bevalling voor de baby wel heel ontwrichtend zijn. Dit omdat hij met een veel te grote snelheid vanuit de veilige baarmoeder in de wereld terechtgekomen is.

Het feit dat je baby je natuurlijk niet kan vertellen hoe het zit met zijn gevoelsleven, en je dus als mama vooral zal moeten afgaan op allerlei indirecte signalen van je kind, maakt het niet makkelijk te detecteren.”

3. SOCIALE STRESS

Binu Singh: “Tot slot zijn baby’s ook heel responsieve wezens: doordat ze zo kwetsbaar ter wereld komen, staan ze in die eerste levensfase in een symbiotische verbinding met de mensen om hen heen. Ze voelen alles met hen mee en kunnen geen onderscheid maken tussen zichzelf en hun meest nabije hechtingsfiguren. Staan die onder grote druk of stress, dan zal ook dat natuurlijk een impact hebben op de baby. Lijd je als mama bijvoorbeeld na de geboorte aan een postnatale depressie, dan zal je baby dat zeker voelen.

Hetzelfde met alle andere mogelijke vormen van stress: raakt er een familielid betrokken in een ongeval, heeft een koppel relatieproblemen, zorgt de corona-toestand ervoor dat je je als jonge mama vrij eenzaam voelt … Elke vorm van non-verbale spanning zal door je hypergevoelige baby worden opgepikt en mee gevoeld worden.”

Stress als ‘gezond signaal’ of toxische stress?

Hoe je baby zal reageren op al deze stressfactoren die hem op erg jonge leeftijd belagen, hangt natuurlijk af van je baby zelf – de ene is al wat gevoeliger voor stress dan de andere – maar ook van de manier waarop je er als ouder mee omgaat en van de duurtijd van die stress.

Michel Vandenbroeck, professor pedagogie aan de Universiteit Gent: “Een beetje stress is normaal, en zelfs goed voor een kind: stress leert ons dat er in onze omgeving iets aan de hand is waar we ons zorgen over moeten maken en brengt ons lichaam in een staat van alertheid om daar indien nodig ook iets aan te doen. Zo ontwikkelen baby’s bijvoorbeeld altijd een lichte mate van stress in de eerste dagen dat ze naar de onthaalmoeder gaan: dat is gezonde stress. Ongezond wordt het wanneer de stress blijft aanslepen of de stressgactoren voor het kind zo groot zijn dat zijn ‘alarmfase’ in constante overdrive gaat. In dat geval spreken we van toxische stress.”

Stress bij baby’s: zo herken je het

Omdat een baby zich natuurlijk niet bewust is van het feit dat hij ‘stress’ ervaart en het ook niet kan aangeven, is het als ouder belangrijk de signalen van je baby goed op te pikken.

Signalen die er mogelijk op wijzen dat je baby zich niet goed voelt:

• vaak huilen, en niet altijd met een aanwijsbare reden
• ontroostbaar zijn
• slecht slapen en ook ‘s nachts erg veel wakker worden
• veel spanning in het lijfje van je baby: kromtrekken van het ruggetje bij het optillen, overstrekken of vaak de vuisten ballen
• last hebben van krampen of een ontregelde stoelgang
• snel schrikken
• melk of andere voeding teruggeven of allergische reacties ontwikkelen op eten
• allergische reacties op de huid

Toxische stress: deze impact heeft het op je baby

Binu Singh: “Chronische stress is ongezond voor iedereen, ook voor jou en mij. Omdat baby’s zich nog volop aan het ontwikkelen zijn, is de impact die toxische stress op hen en op hun ontwikkeling heeft, natuurlijk nog véél groter dan bij ons.

Gelukkig werkt dat ook wel in een omgekeerde richting: als stress bij baby’s tijdig ontdekt wordt, is er in die eerste cruciale levensfase ook nog heel veel weer recht te trekken. Wacht je langer, dan kan dat ook nog, maar dan zal het iets meer inspanning kosten.”

IMPACT OP DE HERSENEN EN DNA

Binu Singh: “Ten eerste heeft toxische stress een grote impact op de ontwikkeling van de hersenen van je baby. Als we geboren worden, is de ontwikkeling van ons brein voor zo’n zestig procent compleet. Als we twee jaar zijn, is dat al zo’n goede tachtig procent en tegen ons zesde levensjaar zijn zowat 95 procent van onze hersenverbindingen gelegd. Alles wat daarna gebeurt, komt neer op finetunen. De meest cruciale fase van onze hersenontwikkeling, maken we dus door tussen de nul en drie jaar.

In dat stadium zijn de hersenen van een baby nog volop in ontwikkeling en daardoor superplastisch. Veel stress kan ertoe leiden dat de hersenen van je baby zich anders of onvoldoende ontwikkelen. Daarnaast heeft toxische stress ook een impact op de gezondheid van je baby: het immuunsysteem van je baby zal aangetast worden en uiteindelijk heeft stress zelfs in een impact op de ontwikkeling van je DNA.”

ZELF STRESS DE BAAS KUNNEN

“Naast een tastbare impact op de hersenen, heeft een overdosis stress ook gevolgen voor de manier waarop je baby leert om zichzelf te reguleren. In ideale omstandigheden ervaart een baby initieel stress als hij bijvoorbeeld honger heeft, als zijn luier ververst moet worden of als hij nood heeft aan fysieke nabijheid. Doordat de ouders hier responsief op reageren en de baby geven wat hij nodig heeft, gaat het stressniveau ook telkens weer naar omlaag. Zo leert het kind dat hij in een veilige omgeving zit, waar hij erop kan vertrouwen dat wanneer hij in nood is en hij zijn hulpkreten kenbaar maakt aan de omgeving, er wel voor hem gezorgd zal worden.

Op die manier leert hij eerst dat zijn stress gereguleerd wordt, wat een goede basis vormt om die stress daarna zelf te gaan reguleren. Hoe ouder het kind wordt, hoe beter hij zal weten dat ‘honger hebben’ of ‘alleen zijn’ geen factor van stress hoeft te zijn en kan hij zijn behoeftes uitstellen, omdat hij erop vertrouwt dat die na verloop van tijd wel ingelost gaan worden.

Ervaart je baby op jonge leeftijd veel stress en wordt dat om een of andere reden niet opgepikt? Dan kan dat proces van zelfregulatie verstoord worden. Dan krijg je baby’s die veel huilen en zichzelf niet in de hand hebben, die erg onrustig zijn, niet leren wanneer ze wakker moeten zijn en wanneer ze moeten slapen en die niet de juiste verbinding leggen tussen hun ‘noden’ en ‘de responsieve, zorgende reactie’ daarop. Je baby leert niet hoe zijn stress gereguleerd kan worden en dus ook niet hoe hij dat op termijn voor zichzelf kan doen.

Een storing in dit proces kan ervoor zorgen dat je baby op peuter- of kleuterleeftijd zal stoppen met het uitsturen van stress-signalen: hij heeft immers toch niet de ervaring dat het hem helpt of dat erop gereageerd wordt. Op die manier raakt het emotionele systeem van je kleuter natuurlijk wel wat in de war en krijg je kinderen die bijvoorbeeld erg stil zijn, maar wel heel snel over hun toeren geraken als het hen te veel wordt, of kinderen die heel erge controlefreaks zijn en hoge eisen stellen aan hun omgeving.”

VERTROUWEN EN HECHTING 

“Tot slot kan een overdosis aan toxische stress ook een impact hebben op het zelfvertrouwen, het zelfbeeld en het vertrouwen in andere mensen dat je kind ontwikkelt. Dit omdat stress, en vooral de coregulatie van stress voor je baby, heel belangrijk is om een gehechtheidsrelatie op te bouwen met z’n eerste verzorgers (met jou dus). De mensen waarvan we ervaren dat ze goed voor ons zorgen en ons stressniveau doen helpen dalen als we in nood zijn, dat zijn de mensen waaraan we ons zullen hechten.

Krijgt je baby op erg jonge leeftijd niet de ervaring dat hij met zijn stress geholpen wordt, dan kan ook hier een storing optreden. Je kind weet niet goed hoe hij zijn stress zelf kan hanteren, maar vertrouwt er ook niet volledig op dat als hij hier hulp voor zoekt bij anderen, die hem zeker gaan helpen en troosten. Nochtans is menselijk contact en comfort zoeken bij anderen een van de beste redmiddelen tegen eenzaamheid en stress.”

Stress bij baby’s: hoe help je je kind?

Binu Singh: “Wat ouders best doen, is vertrouwen op hun ouderlijke intuïtie: de meeste ouders voelen heel goed aan wanneer hun baby zich niet goed voelt en hebben een heel natuurlijke manier om hierop in te spelen en ervoor te zorgen dat de stress bij hun baby verlicht wordt.

Het belangrijkste advies? Monitor je baby goed: probeer van jongs af aan heel goed aan te voelen wat je baby nodig heeft en probeer zijn lichaamstaal te leren kennen. Kortom: er zijn voor je baby en hem liefde en aandacht geven, is eigenlijk het beste wat je kunt doen.”

Een tweede advies voor jonge ouders? “Zorg goed voor jezelf en laat ook goed voor jou zorgen. Veel jonge ouders denken dat ze alles alleen moeten kunnen, maar dat is natuurlijk niet zo. Op die manier krijg je gestresseerde of uitgeputte ouders, en die stress slaat dan natuurlijk weer over op je baby. Goed voor jezelf zorgen en hulp durven vragen, is dus meteen ook goed voor je baby zorgen.”

Meer lezen over baby’s en ontwikkeling:

• Waarom een veilige hechting zo belangrijk is voor je kind
• Cadeautjes voor je baby die goed zijn voor de ontwikkeling
• Identiteit bij tweelingen: zo ontwikkelen ze hun eigen ‘ik’

Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief (onderaan de homepage) om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!