Het zelfbeeld van je kind: op weg naar zelfstandigheid
Op een bepaald ogenblik in de ontwikkeling van het jonge kind, ontstaat het zogeheten zelfbeeld, waarbij de wereld niet meer één geheel is, maar een tegenstelling wordt tussen het ‘ik’ en ‘de rest’. Dat zelfbeeld komt tot stand in de interactie tussen de ervaringen van het kind zelf en de ‘anderen’: zijn ouders, opvoeders en andere mensen in het algemeen. Het zelfbeeld en het zelfwaardegevoel zijn erg belangrijk in de ontwikkeling: ze vormen de basis van het vermogen om uit te groeien tot zelfstandige wezens.
Het zelfbeeld is het beeld dat een kind van zijn eigen “zelf” heeft, zowel op lichamelijk, psychologisch, als sociaal vlak. Bovendien omvat het wie we zouden willen zijn en hoe we menen bij de anderen over te komen. Als ouder en opvoeder spelen we een belangrijke rol in de ontwikkeling van het zelfbeeld van ons kind.
De manier waarop we reageren op de gedragingen van onze kinderen leert hen hoe ze volgens ons zijn (en moeten zijn). Dat kan gebeuren in een rechtstreekse interactie (“je bent slim”) als door het spreken over ons kind (“onze Jan is echt slim”).
Zelfwaardegevoel: kan jouw kind van zich afbijten?
Naast een zelfbeeld hebben we ook een “zelfwaardegevoel”. Je kunt het het best vergelijken met een soort waardering die we aan ons zelf geven. Iemand die een positief zelfwaardegevoel heeft, is assertief: hij komt voor zichzelf op, toont wie hij is en respecteert tegelijk de ander. Iemand met een negatief zelfwaardegevoel zal zich eerder afsluiten, angstig zijn en twijfelen. Mensen met een negatief zelfwaardegevoel zullen zich daarnaar gedragen en vaak steeds negatiever over zichzelf gaan denken.
Het spreekt voor zich dat ook bij het zelfwaardegevoel de ouders een cruciale rol spelen. De zelfwaardering hangt sterk samen met de waardering en de liefde die men van de ander krijgt. Een kind dat geen liefde krijgt, zal zichzelf niet graag zien. Te sterke verwachtingen vanwege de ouders, die niet kunnen gerealiseerd worden, zullen een kind ook aan zichzelf doen twijfelen. Bovendien kan een te repressieve houding, waarbij het kind niets toegelaten wordt en een sfeer van schuldgevoelens wordt geschapen, nefast zijn voor de spontane assertiviteit die iedere pasgeborene kenmerkt.
Zelfstandigheid: zelf keuzes leren maken
In de eerste levensmaanden staat voor onze kinderen de bevrediging van de eigen behoeften centraal. Als een kind dan te kennen geeft of het iets wel of niet wil, is dat dus vanuit puur egocentrische motieven. Geleidelijk aan leren kinderen dat hun omgeving een grens stelt aan de gedragingen die ze kunnen stellen om aan die behoeften te voldoen. Daarbij verinnerlijken ze de eisen van de opvoeders en ontstaat de moraal. De uitdaging voor de opvoeder bestaat hier uit het vinden van de juiste balans tussen wat het kind zijn “ik” wil en tussen wat het “wij “van de samenleving wil, zodat beiden de juiste aandacht krijgen.
In het begin zal dit vaak gebeuren onder de vorm van dingen verbieden en het stellen van grenzen. Hieruit (en uit het zelfbeeld en de zelfwaardering) ontstaat de zelfstandigheid. Het kind heeft een evenwicht gevonden dat hem toelaat voor zichzelf op te komen en keuzes te maken. Al dient gezegd dat in de praktijk van de psychologische ontwikkeling hier heel wat “misloopt”. Dat kan ook moeilijk anders als je ziet hoeveel factoren bijdragen tot de ontwikkeling van dat “zelf” en die “zelfstandigheid”.
Het is trouwens in het overstijgen van de narcistische behoeftebevrediging en de confrontatie met de ouder dat het kind zijn zelfstandigheid kan vertalen naar de altruïstische liefde toe, die een respectvol evenwicht is tussen de behoeften van het “ik” en het “jij”.
We kunnen op verschillende wijzen bijdragen tot de ontwikkeling van onze kinderen hun zelfbeeld, zelfwaardegevoel en zelfstandigheid. Zo is het belangrijk dat we onze kleintjes een zogeheten “rijk milieu” aanbieden waar ze zich vrij kunnen uitdrukken en ontwikkelen.
Bovendien is het belangrijk om hen te leren zichzelf te respecteren, door ze zelf te respecteren. Zin voor eigen initiatief, de mogelijkheid om zelfstandig keuzes te maken en een positieve ik-boodschap zijn andere manieren om bij te dragen tot een gezonde ontwikkeling van onze kinderen.