seksualiteit bij kleuters
Getty Images

Seksualiteit bij kleuters: zo ga je er als ouder mee om

Wie een peuter of kleuter in huis heeft, heeft het vast al eens gemerkt: in deze fase ontdekken kinderen hun eigen seksualiteit. Ze merken het verschil tussen jongens en meisjes op en durven de private zones van broer- of zuslief weleens te betasten. Hoe ga je daar als ouder mee om? En wat kun je kinderen op die leeftijd al meegeven? De belangrijkste zaken op een rij.

Seksuele ontwikkeling: grijpgrage handjes

Vanaf hun tweede levensjaar worden kinderen zich bewust van hun seksualiteit: ze ontdekken hun eigen lichaam en dat van anderen en gaan voor het eerst ook een verschil opmerken tussen jongens en meisjes. Dat die bewustwording gepaard kan gaan met wat nieuwsgierige blikken en een paar grijpgrage handjes, hoef je ouders van een peuter of kleuter niet te vertellen. Dat levert soms een paar gênante momenten in het openbaar op. Ook in bad gaan met je zoon of dochter van het andere geslacht kan van dan af aan een hele uitdaging worden.

Wat moet je als ouder weten over de seksuele ontwikkeling van je kind op die leeftijd? En hoe ga je best om met mogelijk ‘grensoverschrijdend’ gedrag van hun onwetende spruiten? We vroegen het aan Wannes Magits, beleidsmedewerker Kinderen en Jongeren voor Sensoa.

Seksualiteit bij peuters (2-3 j): wat gebeurt er?

  • Wannes: “Rond deze leeftijd worden peuters zich bewust van hun eigen lichaam en zien ze dat dat verschilt van dat van andere kinderen en van dat van hun ouders. Ze beginnen zich ook een eigen identiteit te vormen (peuterpuberteit) en merken de verschillen op tussen jongens en meisjes. Wat ze nog niet beseffen is dat iemands geslacht tamelijk vastligt. Peuters denken nog dat je geslacht samen met de lengte van je haar of je kledingstijl mee kan veranderen. Het besef dat jongen of meisje zijn een meer vaststaand gegeven in je identiteit vormt, komt later pas.”
  • “Peuters zijn erg tactiel: de ontdekking van hun eigen lichaam en van dat van anderen zal daardoor ook gepaard gaan met het grijpen naar intieme zones. Als dat gebeurt hoeven ouders niet meteen te panikeren: je peuter hangt daar immers nog geen enkele seksuele connotatie aan vast. Hij of zij is gewoon nieuwsgierig en wil begrijpen en voelen wat daar anders is. Wat wel belangrijk is, is je kind van kleins af aan uitleggen dat er grenzen zijn. Probeer hem of haar meteen aan te leren dat andere mensen niet zomaar graag aangeraakt worden op bepaalde delen van hun lichaam omdat die nu eenmaal een beetje privé en erg gevoelig zijn.”
  • Omdat je peuter ook volop z’n eigen lichaam aan het ontdekken is, zal hij of zij ook vaak naar de eigen geslachtsdelen grijpen en z’n eigen lichaam te pas en te onpas tonen. Wannes: “Ook daar is het vooral belangrijk dat je als ouder grenzen stelt: leer je peuter of kleuter aan dat z’n lichaam van hem is en dat dat niet zomaar aan iedereen in volle glorie getoond hoeft te worden. Het aanleren van respect voor het eigen lichaam én voor dat van anderen, is eigenlijk het belangrijkste dat je je peuter (en kleuter) op die leeftijd al kan meegeven. Het zal immers de basis vormen voor de manier waarop je kind later in échte seksuele en liefdesrelaties kan gaan staan.”
  • Peuters houden van veel lichamelijk contact maar hebben nog moeite met te begrijpen wat mag en wat niet mag. Wannes: “Het is in een eerste fase dan ook belangrijk dat jij dat als ouder al een beetje begint af te grenzen. Natuurlijk in de mate van het mogelijke: dat je 2-jarige peuter nog niet helemaal begrijpt waarom hij toch maar liever niet de hele tijd in de piemel van z’n papa knijpt als ze samen in bad zitten, is natuurlijk te verstaan.”
DE BELANGRIJKSTE LESSEN DIE JE JE KIND HIER KAN MEEGEVEN
  1. LEER JE KIND ZORG DRAGEN VOOR Z’N LICHAAM

Wannes: “Leer je kinderen zorg dragen voor hun eigen lichaam door er een goede lichaamshygiëne op na te houden en help je kinderen ook bij de verdere ontdekking van dat lichaam. Wat je bijvoorbeeld zou kunnen doen is het bij het afdrogen de verschillende lichaamsdelen overlopen en benoemen.

Belangrijk daarbij is dat je woorden kiest die voor jou en je kind goed aanvoelen, maar die liefst ook niet te betuttelend zijn. Veel mensen gebruiken ‘piemel’ en ‘spleetje’ voor de geslachtsdelen. Om een of andere reden vinden mensen het vaak lastiger kiezen voor meisjes dan voor jongens. ‘Vagina’ en ‘vulva’ zijn eigenlijk nog het meest neutraal. Ook veel dokters gebruiken die woorden. Vind je ze te ‘groot’ klinken, kies dan een ander woord waar je gezin zich prettig bij voelt.”

2. BRENG JE KIND RESPECT VOOR Z’N EIGEN LICHAAM BIJ

Wannes: “Absoluut het belangrijkste wat je voor je kind in deze fase kan doen, is hem aanleren dat zijn lichaam van hem is en van hem alleen. Dat wil niet alleen zeggen dat hij dat lichaam met liefde en respect moet behandelen en grenzen mag stellen aan al wie dat niet doet, maar ook dat hij datzelfde respect aan de dag moet leggen voor het lichaam van anderen. Je kleuter leren dat hij niet overal zomaar open en bloot z’n geslachtsdelen hoeft te tonen is even waardevol als hem aanleren dat sommige zones van het lichaam privé zijn en dat je niet zomaar het recht hebt om die aan te raken bij andere mensen.”

Ook heel belangrijk: leer je kind naar z’n lichaam te luisteren en zich weerbaar op te stellen. Leer hem op basis daarvan grenzen stellen: wat voelt voor hem comfortabel aan en wat niet? Dat kun je als ouder bijvoorbeeld ook doen door zelf grenzen te stellen. Voel je je er niet meer comfortabel bij dat je peuter voortdurend in je borsten knijpt als jullie samen in bad zitten, geef dan aan dat je dat niet leuk vindt. Leg gewoon uit dat je het niet prettig vindt en waarom. Wannes: “Probeer daarbij wel eerst het positieve te benadrukken en dan pas het negatieve. Zeg bijvoorbeeld: het is goed dat je nieuwsgierig bent naar het lichaam van andere mensen, maar op die plek willen mensen niet zomaar aangeraakt worden.”

3. LEER JE KINDEREN OVER INTIEME RELATIES

Op peuterleeftijd komen kinderen voor het eerst bewust in contact met verschillende soorten mensen: leeftijdsgenootjes, mama en papa, andere familieleden, een onthaalmoeder en oma en opa. Dit kan het ideale moment zijn om je kind iets bij te brengen over intimiteit en relaties. Wannes: “Laat zien dat je van relaties met anderen mag verwachten dat je je er fijn, prettig en veilig in voelt en dat je erop mag toezien dat je eigen grenzen in die relaties gerespecteerd worden.

“Is je kind ergens op bezoek geweest, vraag je kind dan ook eens hoe hij dat ervaren heeft. Zo leren ze zich niet alleen herinneren wat ze precies hebben meegemaakt, maar leren ze ook hun gevoelens verwoorden en denken ze na over hun relatie met anderen. Op die manier ontdekken ze gaandeweg wat ze leuk vinden en wat minder.”

Seksualiteit bij kleuters (4-6): wat gebeurt er?

  • Kleuters komen al in contact met grotere groepen kinderen (bijvoorbeeld in de kleuterklas) en weten daardoor ook steeds beter hoe zich ze zich conform de sociale normen moeten gedragen. Wannes: “Van een kleuter mag je stilaan verwachten dat hij weet dat hij niet zomaar aan het geslachtsdeel van een klasgenootje moet komen of dat hij voortdurend z’n eigen geslachtsdeel bovenhaalt.”
  • “Kleuters leren dat als ze zich naakt in het openbaar vertonen, hun genitaliën of die van anderen aanraken, dat volwassenen afkeurend reageren. Dat gaan ze dus steeds minder doen.”
  • Kleuters ontdekken hun eigen lichaam en dat van anderen via seksuele spelletjes zoals doktertje en ‘vadertje en moedertje’, eerst openlijk, later stiekem.
  • Bij kleuters introduceert zich vaak ook een ‘viezewoordenfase’: ze vinden de reactie van volwassenen op hun vuilbekkerij leuk, dus worden woorden als ‘kaka’, ‘piemel’ en ‘seks’ vaak te pas en te onpas geopperd, vaak tot groot ongemak van de ouders.
  • Kleuters beginnen zich vragen te stellen over de voortplanting: ‘waar komen baby’s vandaan’ is dan ook een vraag waar veel ouders in deze fase mee geconfronteerd worden.
  • De meeste kleuters raken gaandeweg een beetje verlegen over hun eigen lichaam en beginnen grenzen te trekken.
  • In tegenstelling tot peuters, gaan kleuters beseffen dat mensen niet ‘zomaar’ van geslacht kunnen veranderen. Ze beseffen de finaliteit van ‘jongen’ of ‘meisje’ zijn.
  • Daardoor gaan kleuters in deze fase – onder invloed van hun omgeving – in hokjes denken: ze ontwikkelen een idee over wat ‘jongens horen te doen’ en wat ‘meisjes horen te doen’.
  • Vriendschappen worden belangrijker.
  • Veel kleuters worden voor de eerste keer ‘verliefd’, al betekent die verliefdheid nog lang niet hetzelfde als bij volwassenen. Vaak wil verliefd zijn voor een kleuter gewoon zeggen dat hij veel genegenheid voelt voor een bepaald kindje uit de klas of er erg goed mee kan opschieten. Wannes: “Je hoort kleuters vaak zeggen dat ze verliefd zijn op hun juf, meester, mama of papa om uit te drukken dat ze die persoon erg leuk vinden.”
DE BELANGRIJKSTE LESSEN DIE JE JE KIND HIER KAN MEEGEVEN
  1. JE KUNT HET AL EENS OVER DE VOORTPLANTING HEBBEN

Wannes: “Omdat kinderen zich in deze levensfase steeds meer vragen gaan stellen bij baby’s die geboren worden, kun je het hier als ouder al eens over de effectieve voortplanting gaan hebben. Terwijl peuters daar absoluut nog geen boodschap aan hebben, beschikt je kleuter al over iets meer vaardigheden en context om een paar belangrijke dingen te begrijpen. Hou je uitleg natuurlijk wel simpel en in vooral in functie van het ‘maken van een baby’.”

2. LEER HEN PRATEN OVER RELATIES

Wannes: “Seksuele opvoeding op kleuterleeftijd komt vooral neer op het aanleren van sociale relaties en het omgaan met intimiteit. Leer je kinderen dingen die hen sociaal vaardig maken op dat vlak: leer hen praten over hun emoties, over hun vriendjes, hun familie, over wat fijn en niet fijn aanvoelt, hoe ze ruzies kunnen oplossen, hoe ze lief kunnen zijn voor anderen, empathie, maar ook wat ze fijn vinden op de tablet, over verliefdheid en trouwen, of over wat ze moeten doen als ze iets vervelends meemaken …

In de mate van het mogelijke ben je autonomie-ondersteunend en observeer je wat het kind al zelf kan en wat niet. Kinderen willen graag dingen bijleren en zelf proberen, maar dat lukt nog niet altijd. Je moet dus ook een stuk veiligheid inbouwen en hen aanleren waarom en hoe je dat doet. Je moet bij kleuters ook heel vaak grenzen afbakenen: elke emotie is oké, maar dat geldt niet voor elk gedrag dat daaruit voortvloeit. Na een tijdje weten kinderen welke reactie ze mogen verwachten op hun gedrag.”

3. GA LASTIGE VRAGEN NIET UIT DE WEG

Wannes: “Kleuters zijn erg direct en nieuwsgierig. Verwacht je als ouder dus aan vragen die je misschien soms in een lastig parket brengen. Ook al maakt een vraag over seksualiteit je misschien ongemakkelijk, probeer er toch niet omheen te dansen, want elke vraag verdient een gepast antwoord. Leg waar je kind naar vraagt eerst zo simpel mogelijk uit en ga dan in op mogelijke bijkomende vragen. Wanneer een kind tevreden is met een antwoord, of een antwoord te moeilijk of ’te volwassen’ is, zal het zijn aandacht snel verliezen. Vaak denkt het er dan even zelfstandig over na, en komt het een dag later met een nieuwe vraag.”

4. GENDERSENSITIEF OPVOEDEN: WEG MET HOKJES

Omdat kinderen op deze leeftijd ook voor het eerste gevoelig worden voor hokjesdenken rond wat bij ‘jongens hoort’ en wat bij ‘meisjes’, ga je daar als ouder best heel bewust mee om. Voorkom dat je kind al te starre genderstereotypen ontwikkelt, door ze zelf al gendersensitief op te voeden.

Wannes: “Geef je kinderen bijvoorbeeld een heel breed assortiment aan speelgoed en leg het kriskras door elkaar zodat je zeker geen jongenshoek en een meisjeshoek creëert. Laat je kinderen volledig zelf kiezen met welk speelgoed ze spelen.” Zo voorkom je dat je op deze leeftijd al een eerste basis legt voor een discriminerende blik in de toekomst.

Of dat dan wil zeggen je je dochter zich niet meer als prinsesje mag laten verkleden of met de poppen mag laten spelen? “Natuurlijk wel, maar jongens mogen dit gewoon ook. Het gaat erom de keuzemogelijkheden breed te houden zodat je kind zelf kan beslissen wat het leuk vindt.”

5. SCHAKEL HULPMIDDELEN IN

Wannes: “Voor wie op zoek is naar erg toegankelijke methodes en technieken om z’n kleuter iets bij te brengen over liefde, intimiteit en seksualiteit zijn er trouwens erg veel hulpmiddelen voor handen. Leer je kind bijvoorbeeld iets over verliefd zijn met een paar prentenboeken over het thema. Breng je kind respect bij voor het eigen lichaam en leer het hoe een respectvolle veilige relatie aanvoelt, op basis van een speciaal daarvoor ontwikkeld lessenpakket of leer het zijn emoties te reguleren en over die emoties te praten door middel van een paar simpele spelletjes. Een voorbeeld van zo’n lespakket over het eigen lichaam en grenzen stellen kan je gratis downloaden via sensoa.be.

Meer lezen over kleuters en opvoeding:

Volg ons op FacebookInstagramPinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief (onderaan de homepage) om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!

Partner Content

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."