hoogbegaafdheid klas leerkracht — Getty Images

Hoogbegaafdheid in de klas: “Het zijn niet de bollebozen die altijd een goed rapport hebben”

Door Sara Dekens

08 sep 2021

Vorige week ging het schooljaar van start voor onze kinderen. Die schoolcarrière loopt voor bepaalde leerlingen niet van een leien dakje, ook al zijn ze hoogbegaafd, en dus meer dan slim genoeg. “Er wordt nog te vaak verondersteld dat hoogbegaafde kinderen bollebozen zijn die in alles uitblinken en altijd een goed rapport hebben”, zegt Lore Dewulf, pedagoog en expert hoogbegaafdheid, “maar ook zij hebben nood aan een specifieke begeleiding op hun niveau”.

Je hébt geen hoogbegaafdheid, je bént hoogbegaafd

Expert Lore Dewulf: “Hoogbegaafdheid is een persoonlijkheidskenmerk. Je hebt geen hoogbegaafdheid, maar je bent hoogbegaafd en dat bepaalt heel sterk wie je bent. Ja, het zijn snelle denkers, maar je mag ook hun intensiteit niet vergeten. Een hoogbegaafd kind wordt vaak omschreven in termen van ‘te’. Ze zijn te kritisch, te aanwezig, te emotioneel, te zelfbewust, te autonoom.

Onze wereld is sterk gericht op de norm en het probleem met hoogbegaafden is dat zij van die norm afwijken, maar zich toch in alle mogelijke situaties kunnen aanpassen. Dat lijkt positief, maar is allerminst gezond. Stel je voor dat er een hoogbegaafd kind op school aankomt, dan voelt het meteen dat er iets niet klopt. De omgeving past niet bij hen, waardoor ze op verschillende manieren kunnen reageren. Sommige kinderen gaan zich aanpassen en zelfs hun kennis of vaardigheden verstoppen, maar anderen gaan rebelleren of storend gedrag vertonen.”

Het gevaar schuilt erin dat er een verkeerde diagnose volgt. Sommige hoogbegaafde kinderen krijgen onterecht de diagnose ADHD of ASS, omdat ze dezelfde gedragskenmerken vertonen als kinderen met ADHD of ASS. Belangrijk is dat er gekeken wordt naar de oorzaak van het gedrag. Zet je die hoogbegaafde leerling in een gepaste omgeving? Dan zullen de problemen gaandeweg verdwijnen. Wanneer de hoogbegaafdheid niet (h)erkend wordt, kunnen zich tijdens de schoolloopbaan verschillende problemen ontwikkelen, zoals (faal)angst, onderpresteren, psychosomatische klachten, schooluitval, ….”

De juiste aanpak: zorg en begeleiding op hun niveau

Die juiste omgeving creëren is niet makkelijk, want dat is voor elk kind anders. “In het algemeen zou je kunnen zeggen dat je op school moet zorgen voor voldoende uitdaging in de vorm van oefeningen die niet in hun comfortzone liggen, maar ook niet in hun paniekzone. Dat noemen we hun zone van naaste ontwikkeling en die is heel erg belangrijk.

leerlingen die niet meekunnen krijgen extra zorg. Waarom hoogbegaafden dan niet?

De juiste begeleiding daarbij is ook cruciaal. Er wordt ten onrechte gedacht dat hoogbegaafde kinderen alles zelf kunnen, maar in de praktijk zien we dat zij net nood hebben aan specifieke ondersteuning. Ze weten niet hoe ze een bepaalde opdracht moeten aanpakken en hebben niet geleerd om door te zetten. Ze zijn wel slim genoeg om de oplossing te vinden, maar zonder die begeleiding op maat komen ze er vaak niet. Hier staat of valt alles mee. Extra zorg voor leerlingen die niet meekunnen is een evidentie in onze maatschappij, maar als je je boven de norm bevindt, is die zorg precies niet meer nodig. Dat is een grote misvatting. Die leerlingen hebben ook recht op begeleiding en extra aandacht, maar dan op hun niveau.”

Hoogbegaafdheid in de klas: doorbreek de muren

Niet alleen het verstandelijke aspect is belangrijk. “Op sociaal vlak hebben deze kinderen nood aan ontwikkelingsgelijken. In de praktijk zitten ze vaak naast een kindje in de klas waar ze weinig aansluiting mee hebben. Het schoolsysteem is nog altijd gebaseerd op het kalenderjaar waarin je geboren bent en dat is iets wat ik niet begrijp. Het is toch niet zo dat kinderen van dezelfde leeftijd op hetzelfde moment in hun leven dezelfde dingen moeten kunnen? Dan krijg je kinderen die niet mee kunnen en anderen die geremd worden in hun ontwikkeling. Er zijn verschillende manieren om dat systeem te doorbreken, zoals een pluswerking op school of (deels) lessen volgen in hogere leerjaren. Ik denk dat we de muren van een klas met enkel kinderen van dezelfde leeftijd mogen doorbreken.

Ik zie in de praktijk ook veel hoogbegaafde kinderen die liever met oudere kinderen of volwassenen praten, omdat ze met hen gesprekken kunnen voeren over dingen die hen daadwerkelijk interesseren. Ze hoeven zich hier niet aan te passen en kunnen op hetzelfde niveau praten en denken.”

Opleiding hoogbegaafdheid voor leerkrachten

Voor leerkrachten is het absoluut niet makkelijk, met zo’n diverse groep leerlingen in de klas. Op dit moment is er te weinig aandacht voor hoogbegaafdheid in de lerarenopleiding, waardoor de leraar in de klas de signalen niet oppikt of niet weet hoe ermee om te gaan. Daarom start de Limburgse hogeschool PXL deze maand met een postgraduaat Hoogbegaafdheid. Het expertisecentrum L-aTent van pedagoog Lore Dewulf verzorgt de meeste sessies. “Er is dringend nood aan een degelijke opleiding, in de eerste plaats voor leerkrachten, maar ook de andere onderwijsprofessionals zijn van harte welkom in de nieuwe opleiding van de PXL in Hasselt.

ook ouders kunnen bepaalde sessies van de opleiding volgen

Het hoofddoel van de opleiding is dat we een breder draagvlak willen creëren voor hoogbegaafdheid in het onderwijs. Wij hebben er onze missie van gemaakt om onze kennis te verspreiden waardoor er veel meer kinderen kunnen geholpen worden. Ook ouders krijgen de kans om een aantal sessies te volgen. We leren hen wat die hoogbegaafdheid betekent voor hun kind, hoe ze hun zoon of dochter beter kunnen begrijpen en wat de mogelijkheden zijn gedurende hun schoolloopbaan.”

Help, mijn kind is hoogbegaafd: wat doe je als ouder?

Want ook als ouder is het niet makkelijk om te zien dat je kind hoogbegaafd is, zeker als het gaat om een eerste kind. “Er mag een belletje gaan rinkelen als je ziet dat je kind vanaf zijn babytijd heel alert is, hij snel nieuwe dingen leert, sneller de normale ontwikkelingsstadia bereikt, zeer leergierig en nieuwsgierig is, altijd op zoek gaat naar nieuwe uitdagingen of als het bijvoorbeeld een heel sterke drang heeft naar autonomie. Ze willen alles zelf doen, ook al lukt het nog niet.

Wat in de meeste gevallen heel erg opvalt is dat er een groot verschil is tussen het gedrag dat ze thuis vertonen en op school. Die kinderen starten hun schoolloopbaan met torenhoge verwachtingen, maar vaak is het ontgoochelend omdat er dingen aangereikt worden die ze al kunnen. Wat gebeurt er dan? Het kind scant de omgeving en past zich meestal binnen de zes weken aan aan die schoolse context. Op school tonen ze niet wat ze in hun mars hebben en thuis gaan ze moeilijk of emotioneel gedrag vertonen, dat vaak gepaard gaat met woede-uitbarstingen of psychosomatische klachten als buikpijn of hoofdpijn als ze naar school moeten. Dat is vaak een aanwijzing dat je best verdere stappen onderneemt.”

Samenwerking tussen ouders en school cruciaal

“Een goed contact met de ouders is voor de leerkrachten cruciaal om deze leerlingen in de klas te herkennen. Het schoolse parcours van een hoogbegaafde loopt niet altijd van een leien dakje. Ik begrijp dus zeer goed dat er al eens frustratie kan ontstaan, bij beide partijen. Toch is het vertrouwen tussen de school, de ouders en de leerling erg belangrijk.

Leerkrachten kunnen bepaalde kenmerken opmerken, maar het is niet de taak van een leerkracht om diagnoses te stellen. Heb je een vermoeden als leerkracht, is het interessant om externe hulpverlening in te schakelen of ouders door te verwijzen naar het CLB bijvoorbeeld. In de meeste gevallen wordt hier een IQ-test afgenomen, maar dat is niet voor elk kind de beste oplossing. Vaak hebben hoogbegaafde kinderen faalangst en last van de tijdsdruk waardoor ze niet naar vermogen scoren op zo’n test. Sommigen hebben ook gewoon geen zin om te presteren of zien het nut er niet van in. In die gevallen krijg je natuurlijk een heel verkeerd beeld en worden ze aanzien als niet hoogbegaafd. Het gevolg is dat ze de kansen missen om op school extra uitgedaagd te worden.

het is belangrijk om te zien dat het om meer gaat dan enkel het iq

Voor bepaalde leerlingen kan het CLB een oplossing zijn, maar veel hoogbegaafde leerlingen hebben nood aan een meer gespecialiseerde hulpverlening met expertise rond hoogbegaafdheid. Het is belangrijk om een globaler beeld krijgen dan enkel te focussen op het IQ. Intussen is het voldoende bewezen dat een hoogbegaafd kind anders denkt, maar ook anders voelt en zich anders gedraagt. Daarom is het erg jammer dat het vaak enkel draait om een cijfer en dat alle conclusies ook hieruit voortvloeien. Hoogbegaafde leerlingen hebben een immens potentieel. Het zou fantastisch zijn, mochten we dit via het onderwijs kunnen erkennen zodat ze hun potentieel ten volle kunnen ontplooien en benutten.”

Reacties uit de praktijk

Wat vinden de onderwijsprofessionals er zelf van? Wij vroegen het aan Anne Claessen, lerares in het kleuteronderwijs van Dalton 2 in Hasselt, en Elke Gielissen, adjunct-directeur van basisschool De Kraal Centrum in Herent.

Lerares Anne Claessen:

“Ik denk dat er nu meer aandacht voor is dan tien jaar geleden, maar het is nog steeds te weinig. Ik merk dat mensen een totaal verkeerd beeld hebben over hoogbegaafdheid. Ze denken dat hoogbegaafden stuk voor stuk Einsteins zijn, maar zien de valkuilen en moeilijkheden niet.

Bij ons in de klas is welbevinden heel belangrijk. Als kinderen aangeven dat z zich niet goed in hun vel voelen, is het de taak van de leerkracht om uit te zoeken wat de oorzaak kan zijn. Als kinderen cognitief extra uitdaging nodig hebben, snel uit zichzelf linken leggen/verbanden leggen zonder dat ze daar een instructie voor kregen of zeer diepgaande interesses hebben, is het makkelijker verder te zoeken in de richting van hoogbegaafdheid.

Bij ons op school gaan we niet enkel in de klas zelf differentiëren, maar is er ook een specifieke kangoeroeklas. We werken nauw samen met de ouders, maar ook met externen zoals Exentra, Huis Midori, Eduratio, … Ook op nascholing en professionalisering blijven we constant inzetten.

Persoonlijk leerde ik vooral oog hebben voor de groep onderpresteerders omdat dit iets was wat me niet echt bekend was. Ikzelf ben mama van een onderpresteerder en ook al had ik een basiskennis wat hoogbegaafdheid betreft, het duurde jaren voor we doorhadden dat hij een hoogbegaafde onderpresteerder was. Door die zoektocht ben ik me bewuster van de nood aan erkenning die deze kinderen nodig hebben. Ik heb namelijk gezien wat het met een kind kan doen. Het idee dat hij niet raar is, maar gewoon hoogbegaafd deed een grote last van zijn schouders vallen. Door zelf een zoon te hebben die hoogbegaafd is in combinatie met faalangst, ben ik me ook bewuster van waar deze kinderen dagelijks mee worstelen. Daarnaast besef ik extra goed hoe belangrijk de juiste aanpak en ondersteuning is, én de rol die ik kan vervullen als leerkracht van een hoogbegaafd kind.”

Adjunct-directeur Elke Gielissen:

“Hoogbegaafdheid wordt steeds meer een ‘hot item’ in het onderwijs. Leerkrachten zijn er zich veel meer van bewust dat ze daarmee aan de slag moeten. Als je echter de vergelijking maakt met de kennis, het materiaal en de mogelijkheden die er zijn om de minder sterke kinderen te ondersteunen, dan is er nog wel een hele weg te gaan. Toch springen ook de uitgeverijen stilaan mee op de kar. Ook het nascholingsaanbod rond dit thema breidt fors uit en vormt voor de leerkrachten een belangrijke bron van inspiratie.

We voelen ook in onze school de nood om nog efficiënter en grondiger met dit thema aan de slag te gaan. Om die reden hebben we vanaf dit schooljaar een ‘coach leervoorsprong’ op school. Die coach is één van onze klasleerkrachten die één dag per week klasvrij wordt gemaakt om zich in dit thema te kunnen verdiepen: opzoekingswerk doen, materialen selecteren en projecten uitwerken voor de sterkere en hoogbegaafde kinderen (ook op kleuterniveau) , collega’s ondersteunen, overleggen met ons zorgteam, … Een belangrijk achterliggend doel is om op die manier meer continuïteit te creëren in onze visie en aanpak rond hoogbegaafdheid.”

Wil je meer weten over hoogbegaafdheid, dan kun je onder meer terecht bij L-aTent.
Ben je geïnteresseerd in het postgraduaat Hoogbegaafdheid van de PXL? Dan vind je hier alle info.

Meer info over hoogbegaafdheid:

Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief (onderaan de homepage) om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!