Trauma na mishandeling: zo kun je kinderen herkennen en helpen

Kindermishandeling is zo complex dat je soms niet eens ziet dat het onder je neus gebeurt. Toch zijn er een aantal zaken die een lampje kunnen doen branden. Zegt je buikgevoel dat er iets niet klopt en je misschien wel een getraumatiseerd kind kent? Aarzel dan niet om stappen te ondernemen en hou dit in het achterhoofd.

Professor Sarah Bal is cognitief gedragstherapeut en klinisch psycholoog in het UZGent. Ze is gespecialiseerd in chronische stress, angst en trauma bij kinderen en jongeren. Ze weet als geen ander wat voor impact traumatische gebeurtenissen als mishandeling op kinderen kunnen hebben.

Wat is een trauma?

Professor Sarah Bal: “Wanneer een kind mishandeld wordt, maakt het een gebeurtenis mee waarbij het volstrekt machteloos is. Het kind zit vast in een oncontroleerbare en onvoorspelbare situatie wat een heel sterke angst met zich meebrengt.

Want kinderen – en mensen in het algemeen – leven in een wereld waarvan ze denken dat die controleerbaar en voorspelbaar is. Een kind verwacht zich niet aan een vader die plots gaat misbruiken. Net zoals we ook niet verwachten dat er elk moment brand kan uitbreken of een tsunami op ons kan afstormen. Dat essentiële veiligheidsgevoel heeft elke mens nodig, zonder deze basis kun je niet functioneren.”

Wordt die basisveiligheid plots teniet gedaan en het tegenovergestelde gebeurt, zorgt dit dus voor een ongelooflijke ontwrichting. Dat is iets heel moeilijk om mee om te gaan en zorgt dus voor een trauma.

Hoe uit een trauma zich?

Een kind dat getraumatiseerd is omdat het is mishandeld, is helaas niet makkelijk te herkennen. Het is niet zoals een griep waarbij je vijf symptomen opsomt en conclusies kunt trekken. Moeilijkheden die zich na trauma kunnen stellen zijn dan ook heel uiteenlopend.

Professor Sarah Bal: “De problemen die kinderen vertonen na mishandeling zijn heel divers en kunnen heel erg variëren.

• Kinderen gaan niet automatisch in een hoekje kruipen en huilen.
• Ze kunnen evengoed brutaal worden,
• de clown uithangen,
• beginnen pesten,
• zich terugtrekken,
• slechte punten halen op school
• en nog zoveel meer.

Wat de gedragsproblemen ook zijn, dé rode vlag, is de plotse – op het eerste zicht onverklaarbare – verandering in het gedrag van het kind.”

Deze vier problemen zie je vaak terug bij een getraumatiseerd kind:

Herbeleving

Een kind met een trauma kan de nare gebeurtenissen plots herbeleven. Ze denken of voelen dat de pleger gaat opduiken en alles opnieuw gaat gebeuren. Een kind kan bijvoorbeeld in de klas zitten en geloven dat zijn opa die hem mishandelde zo maar kan binnenstappen.

Vermijding

Kinderen kunnen alles gaan vermijden wat hen ook maar een klein beetje doet terugdenken aan de mishandeling. Dat kan gaan over een plek waar het niet meer naar toe wilt of over een bepaalde geur. Het kan zijn dat het bang is geworden van mannen of dat baarden plots erg eng zijn.

Maar ook dingen die het kind voordien leuk vond, gaat het uit de weg. Een meisje die bijvoorbeeld graag naar de scouts ging, maar aangerand is net op de ochtend van de scoutsdag kan de jeugdbeweging gaan mijden, zonder dat de scouts daar iets mee te maken hebben.

Verhoogde prikkelbaarheid

Sneller bang zijn, sneller schrikken, verhoogde waakzaamheid: het is zijn allemaal verhoogde prikkels die na een trauma kunnen ontstaan.

• Zo zijn er kinderen die plots altijd met de deur open of net dicht willen slapen,
• bang zijn in het donker
• of er altijd voor zorgen dat ze in een hoekje zitten zodat niemand hen van langs achter kan benaderen.
• Maar evengoed kan een kind plots altijd bepaalde kledij willen dragen
• of snel buikpijn krijgen zonder te weten waarom.

Negatieve gedachten

Een laatste groep van problemen heeft te maken met negatieve gedachten over zichzelf en de wereld. Kinderen die denken:

• “Dit is mij nu overkomen, ik ben beschaamd voor de rest van mijn leven, dit zal altijd zo blijven en ik mag geen plezier meer maken.”
• Of het tegenovergestelde gebeurt: constant op zoek gaan naar meer uitdaging en risicovol gedrag tonen. Het gevoel hebben dat het niet nog erger kan.

Waarom zo moeilijk om te vertellen?

Loyaliteitsconflict

Kindermishandeling gebeurt in de eerste plaats door iemand die het kind goed kent en in de meeste gevallen zelfs een familielid.

Professor Sarah Bal: “Zo’n loyaliteitsconflict is zwaar om te dragen. Het kind kan dingen te horen krijgen als:

• “Mama zal zo verdrietig zijn als je ons geheimpje verklapt.”
• “Je wilt ons gezin toch niet kapotmaken?”
• “Papa gaat naar de gevangenis moeten.”

En daarbij mag je ook niet vergeten dat bij momenten de pleger ook de liefdevolle ouder of grootouder kan zijn.

Schuldgevoel

Ook het schuldgevoel is iets typisch voor slachtoffers van mishandeling. Ze schamen zich en denken dat iedereen aan hen kan zien wat er is gebeurd. Ze zoeken antwoorden bij zichzelf.

• “Was ik maar niet zo luidruchtig bij opa.”
• “Was ik die ochtend maar niet ziek geweest zodat ik naar school kon.”
• “Had ik maar een lange broek gedragen…”

Dit alles maakt het zoveel moeilijker om het misbruik aan een buitenstaander te vertellen.”

Heb je vermoedens? Dan zijn er een aantal zaken die je kunt ondernemen.

Stel gerichte vragen

Professor Sarah Bal: ” Maak duidelijk aan kinderen dat ze altijd bij je terecht kunnen als ze ergens mee zitten. Stel daarna concrete vragen stellen als:

• is er iemand die jou bang maakt?
• Is er iemand die dingen doet met jou die jij niet wilt?”

Een kind kan hier sneller ja of neen op antwoorden. Zeg dus niet enkel “Als er iets is, kom maar naar mij.”

Kinderen doen dat niet omwille van die schuldgevoelens en schaamte. Steek dus de hand uit en ga zelf naar hen toe.”

Na het stellen van vragen, is het belangrijk dat je aan kinderen zegt dat je niets achter hun rug gaat ondernemen. Hun grenzen zijn sterk overschreden en dat mag je als ‘helper’ niet opnieuw doen. Transparantie in wat je gaat doen of vertellen is heel belangrijk.

Geen eenmansredding

Vertelt het kind zijn verhaal, dan zal het vaak vragen om het geheim te houden. Als volwassene mag je echter nooit denken dat jij dit alleen gaat kunnen oplossen.

Professor Sarah Bal: “Het kind beloven het geheim te houden en zeggen dat jij hem gaat helpen en redden is geen goede manier. Je kunt als niet-professioneel individu in situaties terechtkomen die je niet alleen kunt oplossen. Een kind dat een zelfmoordpoging onderneemt of wegloopt bijvoorbeeld.

Je kunt beter altijd open en eerlijk zijn tegenover de kinderen:

• “We gaan samen kijken of we naar iemand toe kunnen gaan om het op te lossen.”

Beloof dus zeker geen dingen die je niet kunt waarmaken.”

3x professionele hulplijnen

• In elke Vlaamse provincie is er een vertrouwenscentrum voor kindermishandeling. Deze zijn speciaal opgericht om anonieme meldingen te doen. Ze onderzoeken elke melding die ze binnenkrijgen en zijn heel laagdrempelig. Je kunt ze bij het kleinste vermoeden contacteren. Ze kunnen samen met jou de situatie bekijken en verder helpen.
• 1712 is elke werkdag te bereiken via telefoon, via mail of chat. Het is een professionele hulplijn voor burgers met vragen over geweld, misbruik en kindermishandeling. 1712 is gratis en anoniem.
• Ook bij Tele-Onthaal beantwoorden ze vragen over (vermoedelijk) misbruik. Bel anoniem en gratis naar 106 (24u/7d) of chat via www.tele–onthaal.be.
• Is het probleem zeer acuut en is onmiddellijke actie vereist, verwittig dan de politie en hulpdiensten.

Hoe kunnen kinderen na misbruik geholpen worden?

Professor Sarah Bal: “Kinderen zijn zeer veerkrachtig. Therapie helpt. Daar wordt nauwkeurig gekeken waar het kind allemaal last van heeft. De problemen worden dan in de eerste plaats erkend en bespreekbaar gemaakt.

Het kind moet weten dat het normaal is om zich zo te voelen. Lichaam en geest reageren dus normaal op een abnormale situatie. Er treft hen niets van schuld. Eens dat dit duidelijk is, kun je aan de slag om de littekens van het trauma een plaats te geven.”

Heb je dus vermoedens van kindermisbruik, aarzel dan niet om te helpen!

Lees ook:

• “Als je eens wist”, een documentaire over kindermishandeling die je als ouder moet zien
• Lange wachtlijsten in de jeugdhulp: “Waarom trekt niemand aan de alarmbel?“
• Kinderboek maakt misbruik bespreekbaar