Grootouders anno 2019: voeden ze mee op?

Door Inge Moermans

17 aug 2019

We blijven langer fit en actief dan vroeger en hebben ook na ons pensioen een druk eigen leven. Geen wonder dat we ánders oma en opa zijn dan vroeger.

Ik zit naast haar op de trein. Ik ben op weg naar een interview, zij spoort naar de andere kant van het land. “Ook spannend…” reageer ik. Maar haar ogen vertellen iets anders. Net zeventig is ze. Alleenstaand; haar man is enkele jaren geleden gestorven. Ze heeft twee kinderen en vijf kleinkinderen en daar leeft ze voor. Letterlijk. Elke week verblijft ze drie dagen bij haar jongste zoon en zijn drie dochtertjes. Hij is net gescheiden, dus springt ze bij. In het weekend reist ze richting kust waar haar dochter een kledingzaak runt. “Om de kerk in het midden te houden,” zegt ze. Want ook daar zijn twee kleinzonen. Ze is moe: zo had ze zich haar pensioenjaren niet voorgesteld. Met heimwee denkt ze terug aan haar kinderjaren. Ook zij werd door oma en opa opgevangen, maar alles was toen eenvoudiger. Ze woonden in dezelfde straat, ze speelde er in de tuin, ze kreeg er koekjes en ze maakte huiswerk met oma en opa. En dan ging ze weer naar mama. “Er was meer rust,” zucht ze, “nu is alles zo gehaast en ingewikkeld.”

Vroeger bestaat niet meer

Dat we in een totaal andere maatschappij leven, beaamt ook Karen De Looze, pedagoog, antropoloog en oudercoach bij Opvoeden Vanuit Verbinding. Ze richtte enkele jaren geleden een grootoudercafé in Gent op, waar grootouders elkaar één keer per maand ontmoeten om ervaringen uit te wisselen. Karen vertelt: “Je kunt vandaag niet meer vergelijken met enkele jaren geleden. De druk op jonge ouders is erg toegenomen; ze willen en moeten zoveel, en uiteindelijk zien ze in dat ze alles niet alleen kunnen bolwerken. Ze hebben extra hulp nodig, dus kloppen ze bij oma en opa aan. Maar ook de druk op de grootouders is toegenomen. Vroeger speelden ook tantes, ooms, meters en peters een belangrijke rol bij de opvang van kinderen. Tegenwoordig komt het vooral op de grootouders neer.

Maar wie zijn die oma’s en opa’s anno 2019?

Ze zijn onmogelijk in één hokje onder te brengen. Nog niet eens zo heel lang geleden woonden families nog samen rond de kerktoren. De grootouders hadden na hun pensioen niet zoveel meer omhanden, dus waren de kleinkinderen welkom. Er werd vaak niet eens over nagedacht; nu doen we dat des te meer. De context waarin we leven is helemaal anders en dat heeft ook impact op het grootouderschap. Er zijn nu zoveel verschillende grootouders. Van vijftigers die nog werken tot tachtigers die op pensioen zijn, van grootouders die enkel leven voor de kinderen en kleinkinderen tot oma’s en opa’s die zelf nog een overvolle agenda en een actief leven hebben. We zien een duidelijke tendens dat vooral deze laatste groep steeds groter wordt: grootouders met een eigen agenda en een eigen leven. Ook de manier waarop kleinkinderen hun dagen vullen, is behoorlijk veranderd. Hun agenda én de agenda’s van de ouders en grootouders staan soms propvol, en dat geeft het nodige puzzelwerk. De grootouders van nu willen met alle liefde oma en opa zijn, maar anders dan vroeger. Ze zijn nog gezond en hebben eindelijk de tijd om de dingen te doen waar ze al zo lang naar verlangden. Die vrijheid willen ze niet zomaar opgeven, toch niet fulltime.”

Altijd klaar moeten staan is niet makkelijk

Maar tussen droom en werkelijkheid staan ook bij heel wat grootouders praktische bezwaren, of schuldgevoel en angst om te weigeren. “Soms staat mijn hart stil als mijn gsm voor dag en dauw gaat,” vertelt Fien (69). “Dan is kans groot dat mijn dochter me zal vragen of ik niet kan inspringen. Haar zoon is ziek, ze kan ’s avonds niet op tijd aan school zijn, of ze heeft een onverwacht diner voor het werk. Ik durf geen nee te zeggen, dus zit ik even later met een kleinkind aan huis gekluisterd.”

Karen De Looze: “Het gebeurt steeds vaker dat grootouders op de laatste minuut de vraag krijgen om op te passen, en dat is lastig. Ze zijn niet vertrouwd met flexibiliteit, want vroeger had alles een vaste structuur, van het werk tot het verenigingsleven. Maar hun kinderen moéten wel flexibel zijn, want dat vraagt de arbeidsmarkt. Wie niet bereid is om overuren te maken, is geen goede werknemer. Dus hebben ze geen keuze en moeten ze op de laatste minuut op zoek naar opvang. Constant stand by zijn, vinden heel wat grootouders vermoeiend. Het kan ook gebeuren dat ze voor langere periodes moeten inspringen, omdat hun dochter met een burn-out thuis zit, of omdat ze net gescheiden is. Grootouders worden ook meer en meer geconfronteerd met alleenstaande ouders en nieuw samengestelde gezinnen. Gezinnen die instabiel zijn, hebben meer opvang nodig. Ik voel veel vermoeidheid bij grootouders die voor die opvang zorgen. Ze doen het graag, maar er is een duidelijke ‘maar’. En die durven ze niet altijd uit te spreken.’

Van opa mag het, van mama niet!

Mag een grootouder zich nog bemoeien met de opvoeding? Zijn oma en opa mede-opvoeders? Pedagoge Karen de Looze: “Je bent als grootouder vaak de opvoeder in tweede lijn. Praten blijft ook dan dé sleutel om de harmonie te bewaren. Alleen door duidelijk te communiceren vermijd je conflicten. Vraag je als grootouders af wat ouders nastreven voor hun kinderen en hoe ze dat proberen te bereiken. Vaak is dàt de uitdaging voor grootouders: eventuele verlangens van de kinderen horen. Ze kunnen dat namelijk ook persoonlijk nemen: “Heb ik het dan niet goed gedaan misschien?” Probeer als grootouder met een open ingesteldheid te luisteren: wat willen de ouders én vooral waarom? Zo blijf je niet hangen in discussies over dat ene snoepje meer of minder. Maar ook als grootouder doe je er goed aan zo duidelijk en open mogelijk te communiceren over wat je als oma of opa wilt en wat je als je taak ziet.”

De valkuilen van het grootouderschap

Als oma of opa ben je gek op je kleinkind. Soms zelf een beetje té gek. Pas dus op voor deze valkuilen:

Overlaad je kleinkinderen niet met cadeaus. Ga liever met hen op stap en doe samen iets waar je met z’n allen plezier aan beleeft.
Neem de rol van de ouder nooit over. Ook al pakken je kinderen de opvoeding heel anders aan dan jij goed vindt, bemoei je er niet mee. Respecteer hun aanpak. Wil je er toch iets over zeggen, doe het dan rustig en respectvol.
Geef niet alleen je oudste kleinkind heel veel aandacht. Het eerste kleinkind dat geboren wordt, slorpt alle aandacht op en dat is heel normaal. Alleen hou je dat moeilijk vol bij de kleinkinderen die later geboren worden. Dan kan er een voorkeur voor dat eerste kleinkind ontstaan. Vergeet nooit dat alles wat je voor die eerste doet, verwachtingen schept voor de latere kleinkinderen.

Soms hebben opa en oma een streepje voor

Uit onderzoek blijkt dat je als grootouder een belangrijke rol in de ontwikkeling van je kleinkinderen kunt spelen. En of je dit als ouder nu leuk vindt of niet: grootouders doen dingen soms écht beter.

– Grootouders hebben alle vrijheid om te spelen. Op dat vlak winnen ze het van mama en papa, die het soms te druk hebben met werk en gezin. Opa en oma hebben wél tijd om spelletjes te spelen!

– Grootouders maken zich ook zorgen om de kleinkinderen, maar op een andere manier. Dat heeft te maken met de wijsheid die pas met de jaren komt. Grootouders raken minder in paniek als de kleinzoon het weer eens uithangt of de kleindochter duidelijke puberstreken vertoont. ‘Dat waait wel over,’ zeggen ze dan. Ouders zijn daar niet altijd zo zeker van. Ervaring is ook hier het toverwoord.

– Bij oma en opa staat gezelligheid vaak voorop. Ze koken wat de kleinkinderen lekker vinden, ze doen wat de kleinkinderen leuk vinden. Bij opa en oma vinden veel kinderen extra warmte en geborgenheid.

Grootouders de wereld rond

Oma’s en opa’s spelen overal ter wereld een belangrijke rol, maar sommige tradities verschillen van land tot land.

– Hoe zuidelijker je gaat, hoe groter de kans dat de kleinkinderen door oma en opa worden opgevangen.

– Grootouderdag is in de Verenigde Staten een officiële feestdag sinds president Carter dit wettelijk vastlegde in 1978. Sindsdien volgden heel wat andere landen dat voorbeeld.

– Polen was het allereerste land dat grootouders officieel vierde. Sinds 1964 wordt oma er op 21 januari gevierd en opa een dagje later.

– Japan weigert om één keer per jaar op grootouderdag de oma’s en opa’s te vieren. Japanse kinderen moeten hun grootouders elke dag eren en respecteren.

– In Italië wordt de eerstgeboren zoon vaak naar de vader van papa genoemd. De tweede zoon krijgt dan de naam van de grootvader langs moeders kant. De eerste dochter wordt naar de moeder van papa genoemd en de tweede dochter naar de moeder van mama.

– In Roemenië woont de jongste oma van de wereld. Rifca Stanescu is 23. Ze beviel van haar dochter op haar twaalfde. Haar dochter kreeg op haar elfde een zoontje.

– In Nederland gaan grootouder zijn en engagement meer dan ooit hand in hand. De nieuwe beweging ‘Grootouders voor het klimaat’, voor grootouders die zich zorgen maken over de wereld waarin hun kleinkinderen opgroeien, is een gigantisch succes.

Wie let er op de kleintjes?

– 65% van alle Vlaamse kinderen tussen 2 1/2 en 12 worden op woensdagnamiddag door oma en opa opgevangen.

– Voor naschoolse opvang wordt in 47% van de gevallen een beroep op de grootouders gedaan.

– 37% van de Vlaamse kinderen gaat nog even naar oma en opa voor de schoolbel gaat.

– 16% van de Vlaamse baby’s en peuters die nog niet naar school gaan, mogen bij hun grootouders blijven. Voor occasionele opvang zoals ’s avonds of in het weekend gaat 45% van deze kleintjes naar oma en opa.

– Is de baby of peuter ziek, dan wordt het acht op de tien keer door de grootouders opgevangen.

Bron:Onderzoek Universiteit van Hasselt

Tekst: Barbara Claeys

Lees ook:

Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief (onderaan de homepage) om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!