Genderbewust opvoeden: zo zorg je ervoor dat je kind niet in hokjes denkt

Een wereld zonder genderstereotypen begint bij onze kinderen. Hoe we ervoor kunnen zorgen dat de volgende generatie weer ietsje ‘gelijker’ denkt over mannen en vrouwen? Door hen nu alvast een groot stuk genderbewustzijn mee te geven. In dit artikel leggen we uit waarom genderbewust opvoeden belangrijk is en hoe je dat aanpakt.

Genderbewust of genderneutraal?

Annelies Bergmans, van EXPOO het Expertisecentrum voor Opvoedingsondersteuning binnen Opgroeien: “Genderbewust opvoeden betekent eigenlijk zoveel als opvoeden met aandacht voor de unieke persoonlijkheid van je kind, zonder je daarbij al te veel te laten sturen door het gender of geslacht waartoe je kind behoort. Op die manier doorbreek je de heersende stereotypen die er aan ‘man’ of ‘vrouw’ zijn gekoppeld worden, en maak je plaats voor een ruimer mensbeeld. Er is geen juiste manier om een jongen of een meisje te zijn.

Genderbewust staat trouwens niet gelijk aan genderneutraal: “Wie z’n kind genderbewust opvoedt, wil de verschillen tussen jongens en meisjes niet per se negeren of uitvlakken, want die verschillen zijn er natuurlijk wel, maar gaat er zich ook niet blind op staren. Belangrijk is dat er aan de verschillen tussen beide geslachten geen waardeoordeel wordt vastgehangen en dat je elk kind de keuze geeft om zijn gender en identiteit zo in te vullen zoals hij dat wil. Volledig genderneutraal opvoeden is wellicht een illusie. Daarvoor zijn de vooroordelen in ons hoofd en in onze maatschappij te hard ingeprent.”

Genderbewust opvoeden: waarom is het belangrijk?

Annelies: “In onze maatschappij heersen er nog heel wat genderstereotypen: bepaalde kenmerken of eigenschappen die automatisch met man of vrouw-zijn worden gelinkt, terwijl de verschillen tussen meisjes onderling en jongens onderling groter zijn dan de verschillen tussen meisjes en jongens. Van vrouwen wordt doorgaans verondersteld dat ze ‘zorgzaam, communicatief en rustig’ zijn, terwijl jongens al sneller als ‘druk, leidersfiguur en luid’ worden bestempeld. In realiteit zien we dat die kenmerken bij jonge kinderen helemaal niet afhangen van hun geslacht. Ook meisjesgroepen kunnen druk en luid zijn, en jongens zorgzaam en emotioneel.

Doordat van meisjes wel wordt verwacht dat ze rustig en zorgend zijn en van jongens dat ze niet huilen en de leiding nemen, gaan veel kinderen die verwachtingspatronen impliciet overnemen. Via boodschappen als ‘échte jongens huilen niet’ of ‘zorg goed voor je broertje of zusje’ duwen we kinderen op basis van hun gender en geslacht een bepaalde richting uit. Op die manier kunnen kinderen zich niet volledig vrij ontwikkelen tot het individu dat ze zijn, maar blijft hun ontwikkeling tot op de dag van vandaag een beetje gendergekleurd.”

En dat zorgt er dan weer voor dat er ook binnen de volwassen wereld nog steeds een bepaalde mate van genderongelijkheid in stand wordt gehouden. Die komt tot uiting op verschillende vlakken:

• Studie- en jobkeuze: doordat van meisjes impliciet nog steeds wordt verwacht dat ze ‘zorgzamer’ zijn dan jongens, en van jongens dat ze beter ‘leiding geven’, komen er nog steeds meer meisjes terecht in zorgberoepen als leerkracht, verpleger en kinderverzorger. Terwijl CEO, piloot en politieagent dan weer typische ‘mannenberoepen’ blijven. Als we die ongelijkheid willen rechttrekken, moeten we stoppen met kinderen impliciet al in bepaalde hokjes te duwen.
• Glazen plafond en ouderschapsverlof: ook het feit dat vrouwen nog steeds minder doorstoten naar managementfuncties of tot in de politiek, is hier een gevolg van. Ook de loonkloof blijft voorlopig bestaan, omdat vrouwen vaker deeltijds werken en vaker in zachte (en dus minder goed betaalde) sectoren.  Omgekeerd voelen vaders zich vaker geremd om ouderschapsverlof op te nemen of deeltijds te gaan werken, omdat we ‘zorgen voor het gezin’ vaker linken met vrouw-zijn.
• #metoo: ook op vlak van seksualiteit is er nog werk aan de winkel. We leren onze kinderen best zo vroeg mogelijk dat zij baas zijn over hun eigen lijf, en dat het ok is om nee te zeggen als je iets niet leuk vindt. En even belangrijk is het om te leren die grenzen van anderen te respecteren.

Genderbewust opvoeden: zo pak je het aan

Annelies: “Wie genderbewust opvoedt, probeert zich zelf zo goed mogelijk bewust te zijn van de stereotypische verwachtingen die er vandaag nog vaak aan meisje of jongen zijn gekoppeld worden, en probeert z’n kind keuzes aan te bieden die ruimer gaan dan dat. Een klassiek voorbeeld is bewust omgaan met zogenaamd ‘jongens- en meisjesspeelgoed’: heel veel speelgoed straalt door het kleurgebruik en de foto’s op de doos of in de Sinterklaasfolder uit voor wie het bedoeld is: roze kastelen voor meisjes en auto’s en zwaarden voor jongens. Kies ook eens voor gendervriendelijk speelgoed, zoals blokken of een fiets in neutrale kleuren.”

Het belangrijkste is om je kind de keuze te laten: denk zelf niet in clichés en bied je kinderen alle soorten speelgoed aan. Het gaat er niet om dat er geen prinsessenkleedjes of superheldenpakjes mogen zijn, maar wel dat elk kind kan kiezen wat hij of zij het leukste vindt om aan te trekken.”

Nog meer tips voor ouders:

1.GEEF ZELF HET GOEDE VOORBEELD

Annelies: “Misschien wel de allerbelangrijkste tip voor ouders: geef zelf het goede voorbeeld. Kinderen spiegelen zich aan hun ouders. Zien ze in hun gezin dat papa altijd het gras maait en dat mama altijd achter de potten staat, dan zullen ze die genderstereotiepe opvatting als ‘normaal’ beschouwen.

Ook hier geldt dat elk individu vrij mag invullen hoe hij het wil aanpakken. Is papa nu eenmaal geen held in de keuken? Dan hoeft hij natuurlijk niet te koken. Probeer gewoon zo bewust mogelijk te zijn van jullie keuzes op dit vlak: vertrekt de rolverdeling in jullie gezin vanuit ieders sterktes en wensen, of wordt die toch meer gestuurd door het ‘klassieke plaatje’ dan je in eerste instantie dacht? Is dat laatste het geval, dan kan het tijd zijn om daar iets aan te veranderen.

2. KIJK NAAR JE KIND, NIET NAAR Z’N GESLACHT 

Annelies: “Wie genderbewust opvoedt, kijkt niet naar z’n kind in termen van gender en geslacht, maar als een uniek individu. Probeer te ontdekken wat de interesses, karaktereigenschappen en talenten van je kind zijn, los van zijn geslacht. Heeft je dochter een goed ruimtelijk inzicht en steekt ze graag dingen in elkaar? Waarom zou je haar dan geen modelbouwpakket cadeau doen?

3. WEES NIET BANG 

Annelies: “Zowel kleine jongens als meisjes gaan vaak door een fase waarin ze erg genderstereotiepe voorkeuren hebben. Zo gaan heel veel meisjes door een roze fase: dan lijkt hun kamer soms meer op een gummi roze kauwgombal dan wat anders, maar dat is oké. Ook dat is een belangrijke stap in hun ontwikkeling. Het advies hier: blijf zelf het goede voorbeeld tonen, maar leg niets op. Omgekeerd gaan kleine kinderen ook vaak door een fase waarin ze net extra aangetrokken zijn tot speelgoed en gedrag dat stereotiep bij de andere sekse geplaatst wordt. Ook dat is heel normaal: geef je kind vooral de ruimte om te exploreren.”

4. MAAK GENDERSTEREOTYPEN BESPREEKBAAR 

Annelies: “Je kind het goede voorbeeld geven, blijft het belangrijkste. Toch kan het soms ook nuttig zijn om je zoon of dochter expliciet bewust te maken van genderstereotypen. Leg bijvoorbeeld heel nadrukkelijk uit waarom jullie gezin er bewust voor kiest om beide partners vier vijfde te laten werken of waarom de huishoudelijke taken netjes fifty-fifty worden verdeeld. Leg je kind uit dat gendergelijkheid voor jullie belangrijk is: op die manier geef je je kind die boodschap niet alleen impliciet, maar ook expliciet mee.

5. BEWUSTZIJN: BEGIN ER VROEG GENOEG MEE 

Annelies: “Genderstereotypen zitten vaak zo diep in ons collectief geheugen ingesleten dat we ons er niet altijd van bewust zijn dat we de norm weer eens aan het bevestigen zijn. Je bewust worden van die gekleurde visie is dan heel belangrijk, en je ervan proberen los te koppelen doe je best vanaf het ultieme begin: probeer eens buiten de traditionele verdeling ‘roze’ en ‘blauw’ te denken voor de geboortekaartjes en de ‘gender reveal’.

6. KIES VOOR BOEKEN EN FILMS MET EEN ALTERNATIEVE VERHAALLIJN 

Annelies: “Boeken en films waarin meisjes de hulpeloze prinses zijn die door de heldhaftige prins gered moet worden, bestaan er natuurlijk in veelvoud. Er zijn ook héél wat kinderboeken, tekenfilms en games op de markt die expliciet een andere kaart trekken. Denk bijvoorbeeld aan de boeken van Harry Potter waar Hermelien zich als ‘slim’ en ‘avontuurlijk’ meisje helemaal op dezelfde lijn plaatst als de jongens, of aan een prentenboek over een kleine jongen die bang is in het donker.

Populaire cultuur kan een belangrijke rol spelen in de beeldvorming van kinderen. Ideaal is de situatie voorlopig nog niet, maar er beweegt gelukkig wel al heel wat op dat vlak. Dat het plekje van Klaasje in K3 nu ook mag worden opgevuld door een jongen in plaats van een meisje, is bijvoorbeeld een mooi signaal. Dat er bij avonturenprogramma’s als Helden of Nachtwacht naast jongens ook meisjes een hoofdrol spelen ook.”

7. DOORPRIK JE EIGEN BUBBEL: “ROZE IS VOOR MEISJES?”

Annelies: “Vaak zitten genderstereotypische opvattingen nog heel diep in onszelf ingebakken. Probeer jezelf er dan ook op te betrappen als je in eentje vervalt. Je kind een genderstereotype opvatting meegeven, kan vaak in heel kleine dingen zitten. Je zoon die huilt zeggen dat hij ‘een beetje flinker moet zijn’: het zou eruit kunnen zijn voor je het weet. Toch is het belangrijk dit soort stereotiepe uitspraken uit je opvoeding te weren, anders gaat je kind die verwachting impliciet toch weer oppikken en met zich meedragen.

Belangrijk om op te merken in dit geval is ook hoe jongens en meisjes daarin nog steeds anders benaderd worden: meisjes die ‘jongensgedrag’ vertonen, zullen net iets minder snel berispt worden dan omgekeerd. Vaak wordt dit soort van ‘mannelijk’ gedrag positief geïnterpreteerd als teken van zelfvertrouwen of karakter. Aan de andere kant worden jongens die met ‘meisjesspeelgoed’ spelen of die geïnteresseerd zijn in ‘zachtere’ thema’s wel sneller op de vingers getikt.

Dit is langs twee kanten oneerlijk: ten eerste worden ‘zorgzame’ en ‘zachtere’ jongens daarmee gefnuikt in hun ontwikkeling. Ten tweede blijft daardoor blijken dat zogenaamd ‘vrouwelijke eigenschappen’ nog steeds minder gewaardeerd worden. Om die ongelijkheid uiteindelijk weg te werken, is bewustzijn de eerste stap.

8. LAAT ZIEN HOE HET ANDERS KAN 

Annelies: “Tot slot ook heel belangrijk om genderstereotypen uit de wereld te helpen: laat voldoende tegenvoorbeelden zien. In de UK deed men ooit een experiment met kinderen waarin aan die kinderen gevraagd werd om een chirurg, een piloot en een bouwvakker te tekenen. Bijna alle kinderen tekenden mannelijke figuurtjes. Toen daarna van elk van die beroepen een vrouwelijk lid binnenkwam, viel de mond van die kinderen letterlijk open: blijkbaar had niemand eraan gedacht dat ook een vrouw piloot of dokter kon zijn.

Zo’n experiment zou je ook omgekeerd kunnen doen: vraag aan kinderen om een verpleger, een kinderverzorger en een leraar te tekenen en laat daarna mannelijke bekleders van zo’n job de klas binnenkomen. Kinderen bewust maken van tegenvoorbeelden, kan al heel helpend zijn om een stereotiep gedachtepatroon te doorbreken.”

Voor nog meer info over genderbewust opvoeden: neem een kijkje op groeimee.be. 

Meer lezen over opvoeden anno 2021:

• Je kind anti-racistisch opvoeden: zo pak je het aan 
• Opvoeden anno nu: 5 opvoedbasics voor krachtig ouderschap 
• Opvoeden ná corona: “Bereid kinderen voor op een complexe wereld”

Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief (onderaan de homepage) om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!