Je kinderen digitaal vaardig maken? Neuropsychiater Theo Compernolle geeft advies

Filmpjes, games, sociale media… Zelfs voor (heel) jonge kinderen bestaat er al een ruim aanbod voor veel schermtijd. Wat zijn de effecten op hun creativiteit, concentratie, slaap en emotionele welzijn? En kun je hen gewoon loslaten in hun digitale ontwikkeling? Neuropsychiater Theo Compernolle schreef er het boek ‘Ontketen het brein van je kind’ over. ‘Ook al zijn onze kinderen digital natives, je kunt niet van hen verwachten dat ze uit zichzelf digitaal vaardig worden.’

Dr. Theo Compernolle is neuropsychiater en onafhankelijk consultant. Hoewel hij heel erg waarschuwt voor het verkeerd gebruik van smartphones, games en anti-sociale media, noemt hij zichzelf technofiel.

Een duik in creativiteit en intellectuele productiviteit

Dr. Compernolle: “Ik zag als (team)coach vanop de eerste rij hoe BlackBerry’s en smartphones hun weg vonden bij managementprofielen. Je kon er enkel je mails op lezen, maar de negatieve impact op hun creativiteit en intellectuele productiviteit was toen al heel duidelijk.

Toen smartphones voor iedereen toegankelijk werden, zagen we in onderzoek hoe die ons concentratievermogen werkelijk torpedeerden. Games, apps en sociale media zijn vandaag ook op kinder- en tienermaat overal aanwezig. Mensen verwachten dat kinderen, de digital natives, daar uit zichzelf mee leren omgaan, maar dat klopt niet. De impact op hun denkbrein is enorm.”

Langdurig volgehouden, ononderbroken aandacht

Dr. Compernolle: “Hét belangrijkste probleem is dat langdurig volgehouden en ononderbroken aandacht onmogelijk gemaakt wordt door smartphones en tablets. En die ononderbroken aandacht heb je niet alleen nodig om te studeren. Om tot spel te komen, een goed gesprek te hebben aan tafel, een hobby te beoefenen, om eigenlijk simpelweg te genieten van elkaar, moet je je kunnen concentreren. Je aandacht ergens bijhouden is de basis van alles. Al de rest volgt daaruit.

Om te begrijpen hoe nadelig tablets en smartphones zijn voor kinderen, moet je ons brein begrijpen. Heel eenvoudig gezegd, bestaan onze hersenen uit een dierlijk reflexbrein en een menselijk denkbrein. Dat dierlijk reflexbrein werkt vanaf de geboorte: het helpt ons al honderdduizenden jaren om te overleven. Ons unieke menselijke denkbrein daarentegen, heeft een enorm potentieel maar moet ontwikkeld worden. Daarvoor is die ononderbroken aandacht noodzakelijk.”

Swipen en scrollen: het denkbrein leert niets

“Om te scrollen en te swipen heb je helaas alleen je reflexbrein nodig. Spelletjes waarbij bij elkaar horende vormpjes naar elkaar gesleept moeten worden, lijken misschien leerzaam, maar niets is minder waar. Je gebruikt er je menselijk denkbrein niet voor, alleen je reflexbrein wordt overgestimuleerd.

Vergis je niet en maak jezelf ook niets wijs: een uur op de tablet is geen uur volgehouden ononderbroken aandacht van het denkbrein, want je kind wordt ernaartoe gezogen via zijn reflexbrein. Hij heeft op dat moment geen controle over zijn aandacht. In het Engels spreken we over het fenomeen van tablet tantrums: peuters die furieus worden wanneer ze hun tablet moeten afgeven. En dat is omdat het werkelijk verslavend is.

In de LEGO-app blokjes op elkaar plaatsen is dus als leerervaring niet te vergelijken met je kind met fysieke, echte blokken laten spelen. Balletjes en kubusjes vasthouden, bekijken en door het juiste vormpje duwen, werkelijk een huisje bouwen met blokken of in de zandbak spelen, daarmee stimuleer je het menselijk denkbrein wel. Bovendien ondermijnen tablets en smartphones onze dagelijkse beweging. (Buiten) spelen, rennen, fietsen schieten er heel hard bij in.”

Het verslavende van sociale media

Dr. Compernolle: “Voor iets oudere kinderen zijn vooral sociale media een hele uitdaging. Wat veel mensen niet voldoende beseffen is hoe ingenieus en gevaarlijk die in elkaar zitten. Grote spelers geven miljoenen uit aan onze data, en verdienen nóg meer met het verzamelen ervan. Ze gebruiken het nieuwste wetenschappelijk onderzoek om hun systemen zo verslavend mogelijk te maken. Want voor de aandacht van jou en je kind als potentiële klanten wordt grof geld betaald.

Als je als ouder jouw kind wilt stimuleren om zijn aandacht vast te houden, heb je aan een bedrijf als Meta (eigenaar van Facebook, Instagram en WhatsApp) of TikTok een verdraaid sterke tegenstander. Geef je je kind dan een smartphone zonder dat daar regels aan verbonden zijn? Dan geef je de controle eigenlijk uit handen.”

Emotionele welzijn bij meisjes

“Voor jongens is een smartphone veelal een gadget. Ze verslijten vaak uren met gamen, wat ook nadelige gevolgen heeft. Maar vooral in meisjes maken we ons zorgen omdat zij veel sociale media gebruiken. We zagen in onderzoek al langer een verband tussen sociale media en depressie, en dat blijkt ook oorzakelijk te zijn. Sociale media veroorzaken werkelijk depressieve gevoelens, vooral bij meisjes.

Want de voorgespiegelde perfectie kan alleen maar tot teleurstelling leiden in hun eigen situatie. Dat onrealistische ideaalbeeld, verpakt in een app die je dag en nacht wekt met onweerstaanbare meldingen, is een heel gevaarlijke cocktail. Bepalen die antisociale media waar, wanneer en hoe lang jij of je kind ergens naar kijken? Dan ben je werkelijk slaaf van de app.

Ten slotte is de smartphone bij oudere kinderen een aanslag op hun slaap. Het blauw licht van hun smartphone die ze tot ’s avonds laat vlakbij hun ogen houden, verstoort de aanmaak van melatonine, het slaaphormoon. Jongeren slapen er te weinig door én hun slaapkwaliteit daalt.”

Digitaal vaardig zijn? Zolang jij de baas blijft

“De kern van het verhaal is dat er niets mis is met technologie, zolang jij de baas bent. Over het mediagebruik van je kind én van jezelf, want jouw voorbeeld is onontbeerlijk. Als jij bepaalt wat je ermee doet, waar, wanneer en hoelang je op je telefoon kijkt, ben je digitaal vrij en meester van je apps. Dat is het fundament om digitaal vaardig en wijs te worden.

Daarmee wil ik niet zeggen dat kinderen zich niet mogen bezighouden met TikTok of Snapchat. Als je kind eerst zijn huiswerk maakt, en zich daarna een afgebakend halfuurtje amuseert met filmpjes maken is er niets aan de hand.”

Gradueel controle geven

Dr. Compernolle: “Krijgt je kind een smartphone? Dan moet je echt nadenken over regels: hoelang, welke apps, games en websites en op welke momenten van de dag (niet).

Heel belangrijk is om van bij de start duidelijk te maken dat jij op de hoogte blijft van wat je kind doet met zijn smartphone. Dat kan met gratis software voor ouderlijk toezicht. Maak er ook een geregeld gespreksonderwerp van met je kinderen.

Het klinkt misschien alsof je je kind niet vertrouwt, maar dat is het niet. (Jonge) volwassenen hebben het al zo moeilijk om de baas te blijven van hun apps. Je kunt die controle maar gradueel aan je kinderen geven, tot ze echt klaar zijn om er autonoom gezond mee om te gaan. Je gooit een kind ook niet in een vijver zonder dat het heeft leren zwemmen. Dat lijkt een heel sterke metafoor, maar digitale wijsheid krijg je niet alleen onder de knie.”

‘Ontketen het brein van je kind’ van Theo Compernolle is te koop bij Uitgeverij Lannoo en in de (online) boekhandel – € 22,99.

Met dank aan Dr. Theo Compernolle.

Wil je schermtijd beperken?

• 7x leuke alternatieven voor schermtijd
• Wat dacht je van een schermloze vakantie?
• Schermtijd en jonge kinderen: wat is oké?

Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief (onderaan de homepage) om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!