SOS prestatiecultuur: zo verlicht je de druk op de schouders van je kind

Door hanne vlogaert

06 jun 2021

Goede punten halen op school, veel vriendjes maken in de jeugdbeweging en uitblinken in een stuk of vijf hobby’s: er rust heel wat druk op de schouders van onze kinderen. Al die verwachtingen hakken flink in op hun eigenwaarde. Met deze tips haal je wat druk van hun kleine schoudertjes en boost je hun zelfvertrouwen.

Moe van in de wieg

Het zelfvertrouwen van onze kinderen krijgt anno 2021 een zware knauw: steeds meer kinderen hebben het moeilijk een positief zelfbeeld te ontwikkelen en optimistisch in het leven te staan. En daar zit vooral onze veeleisende prestatiemaatschappij voor iets tussen.

Steven Gielis, lector Orthopedagogie bij AP Hogeschool en de bezieler van ZITDAZO: “Hoe kinderen over zichzelf denken, hangt af van hoe de omgeving naar hen kijkt en op basis van welke criteria die hen beoordeelt.

Die waardeschaal is op dit moment helaas niet zo heel gunstig: hoe waardevol iemand is, meten we vooral af aan de prestaties die hij of zij neerzet. De ratrace naar resultaten begint al erg vroeg: in de laatste kleuterklas worden kinderen klaargestoomd voor het eerste leerjaar, in het lager onderwijs voor het middelbaar, daarna voor een degelijk diploma in een jobzekere sector. En ook op de werkvloer draait het vooral om doelen halen. Wie niet meekan in deze dolgedraaide wereld, krijgt al snel het gevoel er niet toe te doen en niet waardevol te zijn.”

Alternatieve waarden meegeven

“Bovendien gelooft onze westerse samenleving ook heel erg in de ‘maakbaarheid’ van succes: als je de top niet kunt bereiken, dan is dat omdat je niet hard genoeg je best hebt gedaan of omdat je simpelweg niet goed genoeg bent. Dat het leven vol ups en downs zit en dat niet iedereen zomaar die topjob of dat glansrijke leven behaalt, wordt kinderen vaak niet aangeleerd. Dat zorgt niet alleen voor druk op hun schouders, maar ook voor een grove ondermijning van hun eigenwaarde.”

Om kinderen te wapenen, komt het er dus vooral op neer hen alternatieve waarden mee te geven. Steven: “Leer je kinderen vooral dat ze waardevol zijn zonder dat ze daarvoor dingen moeten presteren. Pas als je die grondovertuiging in het hart en in de buik van je kinderen kunt laten verankeren, geef je hen de juiste bouwstenen voor een stevig zelfbeeld en een gezonde portie zelfvertrouwen mee.”

Meer zelfvertrouwen: 6x tips om je kind op weg te helpen

1. Focus op wat kinderen graag doen

In onze prestatiegerichte cultuur wordt bijna alles afgemeten aan de hand van resultaten: van punten op school tot het schavotje waarop je strandt in die loop- of zwemcompetitie. Probeer je als ouders heel bewust te zijn van hoe prestatiegericht onze wereld draait, en probeer het thuis en in je opvoeding expliciet anders te doen.

Kies bijvoorbeeld voor een school waar het minder draait om punten en resultaten, en meer om ervaringen. Een plek waar je kinderen niet puur wiskundig, taalkundig en wetenschappelijk worden klaargestoomd voor de arbeidsmarkt, maar waar er ook ruimte is voor soft skills, sociale vaardigheden, creatieve competenties en waar er niet alleen gekeken wordt naar hoe goed ze iets doen, maar ook naar wat ze graag doen.

2. Leer je kind omgaan met tegenslagen

Steven: “Een kind dat beschikt over voldoende zelfvertrouwen, is een kind dat weerbaar is voor tegenslagen en dat ruimte heeft leren maken voor emoties. Ook dat is in onze samenleving niet altijd makkelijk: vaak zijn volwassenen zelf een beetje bang van emoties, vooral voor de negatieve dan. Uit schrik om hun kinderen met lastige gevoelens als pijn of verdriet te confronteren, kiezen veel ouders ervoor die gevoelens al weg te nemen nog voor hun kind ze kan ervaren. Als een helikopter cirkelen ze boven hun kind, en proberen het ver weg te houden van mislukkingen en tegenslag.

Geen ideale oplossing, want tegenslagen maken nu eenmaal onlosmakelijk deel uit van het leven. En dat hoeft helemaal niet erg te zijn, tenzij je niet geleerd hebt hoe je ermee om moet gaan natuurlijk. Liever dan je kind weghouden van alle pijnlijke ervaringen, leer je hem dat verdriet en tegenslag bestaan en dat iedereen er vroeg of laat mee geconfronteerd wordt. Ook negatieve gevoelens en emoties horen daarbij. Gevoelens zijn als golven: als je ze toelaat, ebben ze ook gauw weer weg. Houd je ze hardnekkig tegen, dan stapelen ze zich op en ondermijnen ze op termijn zowel je zelfbeeld als je zelfvertrouwen.”

3. Los problemen niet voor je kinderen op

“Heel belangrijk is ook dat je niet probeert om tegenslagen voor je kind op te lossen. Durf je kind – zelfs in een hachelijke situatie – loslaten en laat het zelf uitdagingen aangaan. Onderneemt hij iets dat toch de mist blijkt in te gaan? Wees er dan ook niet als de kippen bij om de touwtjes in handen te nemen. Sta je kind liever emotioneel bij en vang hem op indien nodig.

Laat hem weten dat je er altijd bent om op terug te vallen en dat je hem graag ziet, wat er ook gebeurt, en reik hem eventueel zelfs mogelijke oplossingen aan om met zijn probleem om te gaan, maar doe het niet voor hem. Want als je kind de strubbelingen die hij ondervindt op eigen kracht overwint, betekent dat een prachtige stimulans voor zijn zelfvertrouwen. Hij heeft geleerd dat hij zelfs in moeilijke omstandigheden op z’n eigen capaciteiten kan vertrouwen om verder te geraken in het leven.”

4. Wees emotioneel beschikbaar voor je kind

Misschien wel het belangrijkste dat je als ouder kunt doen voor het zelfvertrouwen van je kind, is emotioneel beschikbaar zijn. Laat je kind voelen dat je er bent, en dat je hem of haar onvoorwaardelijk graag ziet, onafhankelijk van wat hij presteert of doet in het leven. Laat je kind voelen dat hij altijd bij jou terecht kan als hij met een probleem zit.

Op die manier leer je je kind alvast aan dat contact en verbinding maken met de mensen om hem heen, een van de meest heilzame oplossingen is wanneer hij kampt met stress. Kinderen die geloven dat de mensen om hen heen veilig en betrouwbaar zijn, en die zich in tijden van nood kwetsbaar durven opstellen, zullen met meer zelfvertrouwen en meer weerbaarheid in het leven staan.

5. Leer je kind anders denken

Kinderen met weinig zelfvertrouwen, denken vaak vrij negatief over zichzelf: ze geloven niet in hun eigen kunnen en gaan daardoor uitdagingen veelal uit de weg. Dat is jammer, want zo ontnemen ze zichzelf de kans om positieve ervaringen op te doen. Ervaringen die corrigerend zouden kunnen werken als blijkt dat ze toch meer kunnen dan ze dachten. Om het zelfvertrouwen van je kind op te krikken, komt het er dan ook neer die cirkel van negatieve gedachten te doorbreken.

Steven: “Leer je kind het negatieve stemmetje in zijn hoofd kennen en help hem om het een halt toe te roepen. Vervang negatieve en angstige gedachten vervolgens door een positieve groei-mindset. Bijvoorbeeld: maak van ‘ik denk dat ik het niet kan’ liever ‘ik heb het nog nooit geprobeerd, dus de kans dat het lukt is reëel’.

Kinderen die consequent positief tegen zichzelf praten, zullen daarmee hun gevoel ook positief beïnvloeden, wat dan weer zorgt voor een verandering in gedrag: ze zullen meer durven ondernemen, wat vaker zorgt voor positieve feedback en dus op lange termijn voor meer zelfvertrouwen.”

6. Geef zelf het goede voorbeeld

Een laatste belangrijke tip voor ouders tenslotte: geef zelf het goede voorbeeld. Steven: “Onze communicatie bestaat uit veel meer dan woorden alleen. Je kunt tegen je kind nog zo vaak zeggen dat het niet bang hoeft te zijn voor emoties of dat je hem graag ziet onafhankelijk van zijn resultaten op school. Als het niet overeenstemt met hoe jij je echt voelt, dan voelt je kind dat dus ook en wordt die boodschap waardeloos. Een tip voor ouders die hun kind meer zelfvertrouwen willen bijbrengen: zorg eerst dat je eigen zelfvertrouwen en je eigen emotionele systeem op punt staan.

Let wel: niemand is perfect natuurlijk. De kans dat je je af en toe zelf nog eens laat verleiden tot zelfkritiek of waardeoordelen van buitenaf is bestaande. Maar als je je als ouder al bewust bent van de vreemde manier waarop onze samenleving mensen (en kinderen) soms waardeert en beoordeelt, en je je daar op tijd en stond bewust van probeert los te maken, dan is dat al een hele stap vooruit.”

Nog meer tips om de eigenwaarde van je kind te vergroten en hem tot een positieve denker te laten uitgroeien? Lees dan zeker ‘Ik ben goud waard’ (Lannoo, € 19,99) of ‘Opvoeden tot zelfvertrouwen’ (Lannoo, € 19,99) van Steven Gielis of neem een kijkje op ZITDATZO, een community waar je terecht kan met al je opvoedingsvragen.

Meer lezen over opvoeden en zelfvertrouwen:

Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief (onderaan de homepage) om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!