Men zegt vaak dat grootouders hun kleinkinderen mogen verwennen. “Eigenlijk gaat het niet om een extra snoepje, maar om de verbinding die ze hebben en hun emotionele beschikbaarheid”, zeggen psychotherapeuten Arne Heylen en Nelleke Vangeel.

Als grootouders met hun kleinkinderen omgaan, lijkt het allemaal zoveel makkelijker te gaan. Als ouder, of volwassen kind, vraag je je af hoe het komt dat ze zoveel strenger waren voor jou. Grootouders kunnen een grote steun zijn in de zorg voor de kleinkinderen, maar het kan ook allemaal gevoelig liggen voor de ouders. Hoe dat komt en hoe je hierin je weg naar harmonie kunt vinden, dat vertellen Arne Heylen en Nelleke Vangeel.

Arne Heylen is Klinisch Psycholoog en docent bij het Postgraduaat Cliëntgerichte Psychotherapie voor volwassenen aan de KU Leuven, alsook docent Emotion-Focused Therapy bij Focus On Emotion. Nelleke Vangeel, is ook Klinisch Psycholoog en Cliëntgerichte psychotherapeut voor kinderen en gezinnen. Beiden werken ze in psychotherapiepraktijk Naiade te Kessel-lo, waar ze samen een groepsprogramma aanbieden rond emotie coaching voor (groot)ouders.

Verwennen? Grootouders verbinden met kleinkinderen

“Grootouders gaan inderdaad op een andere manier om met de kleinkinderen dan vroeger met jou”, vertelt Arne Heylen. “Ze staan verder in hun leven en hebben al meer rust gevonden. De stress is gaan liggen en zij worden niet meer dagdagelijks geconfronteerd met de uitdagingen die het opvoeden van kinderen met zich meebrengen. Oma en opa hebben meer rust, zitten niet met de stress van het werk of verbouwingen en bevinden zich doorgaans in een makkelijkere financiële situatie.

Grootouders hebben vaak de neiging om hun kleinkinderen te verwennen met snoep of cadeautjes. Het is echter veel belangrijker om hen te ‘verwennen’ met de extra aandacht en emotionele verbinding die ze kunnen bieden.”

“Oma en opa hebben meestal voldoende tijd om echt kwaliteitsvol samen te zijn“, vult Nelleke aan. “Gewoon naast hun kleinkind gaan zitten en interesse en nieuwsgierigheid tonen in met wat zij bezig zijn. Verwennen, dat is twee uur lang geduldig bij het kleinkind zitten. Eigenlijk draait het om emotionele beschikbaarheid.”

“Ik zie dat bij mijn eigen dochter”, vertelt Arne. “Als zij het moeilijk heeft op school, komt mijn moeder haar eens uithalen om naar de stad te gaan. Het gaat dan helemaal niet om dingen kopen, want meestal blijft het bij windowshoppen en iets eten of drinken. Het gaat om het samen door de stad wandelen en mijn moeder die aan mijn dochter vraagt hoe het met haar gaat. De aandacht en rust van een grootouder is heel veel waard.”

De aanwezigheid van grootouders is voor de kleinkinderen een belangrijke meerwaarde in hun groeiproces. Als mens zijn we sociale dieren, omdat relaties helpen om onze emoties te reguleren. Als we dit als ouders niet goed kunnen, onder meer door onze ouderlijke angst, dan wordt het ook moeilijk voor onze kinderen. Hier wordt het netwerk van grootouders belangrijk. Zij kunnen vanuit hun rust die kleinkinderen een gevoel van geborgenheid geven dat zo’n meerwaarde is in de emotieregulatie. Kinderen die zich op die manier goed verbonden voelen, ervaren minder stress, en kunnen beter groeien.” 

“De grootouders spelen een belangrijke rol in het leven van de kleinkinderen, maar we hebben ook gemerkt dat ze ook voor de ouders veel waard zijn als ze mee kunnen ondersteunen. Praktisch, door eventueel opvang te voorzien, maar ook om even te ventileren of steun te zoeken als ze het even moeilijk hebben.”

Autonomie geven aan ouders

“Het zorgt vaak voor stress bij de volwassen kinderen om een eigen gezin te vormen”, gaat Arne verder. “Je moet een eigen identiteit proberen te vinden binnen het nieuwe nest dat je wilt vormgeven. Dat is niet makkelijk. Je wilt als nieuwe ouders een eigen leven opbouwen en ook een beetje een grens bewaken, misschien ook tegen de inmenging van de grootouders.

Soms kunnen de grootouders dat als een afwijzing ervaren. Ze krijgen het gevoel dat ze niet nodig of niet meer belangrijk zijn. ‘Wanneer ga je nog eens bellen of wanneer kom je nog eens langs? We hebben zo lang voor jullie gezorgd, en nu?’, vragen ze zich af. De grootouders hebben misschien ook emotionele tekorten vanuit hun opvoeding en klampen zich wat vast aan hun volwassen kinderen.”

“(Groot)ouders hebben hierbij de opdracht om hun kinderen liefde en nabijheid te bieden, maar hen ook het vertrouwen, de ruimte en het respect te geven. Eigenlijk zeg je: ‘doe maar, wij vertrouwen je, ik hoor het wel als je hulp nodig hebt en natuurlijk wijzen we je niet af als het toch niet goed uitpakt’.

Het is belangrijk dat ze zien dat hun volwassen kinderen een eigen leven leiden. Hen autonomie geven is een groot geschenk en ze kunnen op die manier hun betrokkenheid verderzetten. Zo bevestigen ze eigenlijk de hechting met hun volwassen kinderen en voelen die kinderen zich veilig. Dan zullen die kinderen ook om hulp of advies komen vragen als ze dat nodig hebben.

Advies geven zonder vraag komt nogal snel over als bemoeien, en dat wil je vermijden. Het gaat over geloof en vertrouwen hebben in je eigen volwassen kinderen en bijspringen als het nodig is.” 

Een tweede kans

“Misschien zien sommige grootouders de zorg voor hun kleinkind wel als een tweede kans en willen ze het anders en beter aanpakken dan met hun eigen kinderen”, stelt Arne. “Hier is het van groot belang om erover te praten met de eigen volwassen kinderen. Anders lijkt het dat de grootouders enkel die moeite willen doen voor de kleinkinderen en dat kan zuur binnenkomen. Als volwassen kind voel je je misschien minder waard. Waarom hebben ze dat nooit voor mij kunnen of willen doen? Op dat moment kan er jaloezie spelen.

Als grootouder kun je toegeven dat je misschien had moeten zien dat jouw kind iets anders nodig had en dat het je spijt dat je dat niet hebt kunnen geven. Je bent krachtig genoeg om toe te geven dat je dingen hebt laten liggen, en daar wil je je voor verontschuldigen. Als je dan de dingen anders aanpakt naar de kleinkinderen toe, wordt het meer geapprecieerd.”

“Dat is iets waar we heel hard op inzetten, ook als ouders en grootouders bij ons in de praktijk komen aankloppen”, verklaart Nelleke. Je moet eerst stilstaan bij jezelf, maar ook die verontschuldigingen van grootouders naar hun volwassen kinderen zijn belangrijk, zeker als er al kleinkinderen in het verhaal zijn. Dat kan heel krachtig zijn voor elke partij. De kleinkinderen voelen het namelijk als de sfeer of de dynamiek niet goed zit, zelfs als het niet wordt uitgesproken.”

“We moeten mededogen tonen voor elke partij hierin”, aldus Arne. “Iedereen is het product van zijn opvoeding en probeert steeds het beste van zichzelf te geven met de kennis die hij op dat moment heeft. Ik ben nu 45 en ik kijk er ook anders tegenaan dan toen ik 30 was. Noem het gerust voortschrijdend inzicht. Je kunt tegen je volwassen kinderen zeggen: dit is wie ik ben en ik zie wie jij bent. Op die manier creëer je veel veiligheid.”

Andere rol als (groot)ouder: mag je verwennen?

Als ouder of grootouder heb je natuurlijk een andere rol. En daarbij horen ook andere regels. “Je moet alleen opletten dat de regels niet erg verharden“, weet Arne. “Stel dat je er als ouder niet tegen kunt dat de grootouders je kinderen een snoepje geven omdat jij heel erg anti-suiker bent, dan kan dat heel ver gaan. Soms gaan ouders zo hard tekeer tegen de grootouders, niet omwille van dat snoepje, maar omdat er onderliggend nog iets hersteld moet worden. Die regels gaan dan niet over verwennen, maar over wie het voor het zeggen heeft en voor je het weet zit je vast in een welles-nietes-spel vol conflicten. 

Op een andere manier omgaan met de kleinkinderen en andere regels hanteren kan enkel als er hierover afstemming is met jouw volwassen kinderen. Zij zijn immers verantwoordelijk voor jouw kleinkinderen. Hier gaat het vooral over de autonomie die je geeft aan je volwassen kinderen, dat je hun manier van opvoeden respecteert en ondersteunt. Binnen die grenzen kun je natuurlijk wel jouw rol van grootouder opnemen en daar hoort een beetje verwennen bij, zolang het met wederzijds respect is.” 

Andere regels

“De ouders geven de krijtlijnen aan van de opvoeding”, zegt Nelleke, “maar langs de andere kant mogen zij ook niet vergeten dat de grootouders af en toe iets extra willen doen. Bekijk dan wat je echt belangrijk vindt, zodat het overal kan toegepast worden. Het is vooral belangrijk om de veiligheid en de voorspelbaarheid die het kind echt nodig heeft te respecteren, zowel bij de ouders als bij de grootouders. Extreem verwennen is voor geen enkel kind goed.” 

“De grootouders moeten ook verdedigen wat de ouders belangrijk vinden“, weet Arne. “Zeggen ‘van mama mag dit niet, maar hier wel’, geeft een kind net een heel onveilig gevoel. Als grootouders er voor hun kleinkinderen willen zijn, gaat dat doorgaans niet over verwennen, maar over die extra verbinding die ze kunnen aanbieden. Met respect en liefde spreken over de ouders en hoe zij het aanpakken is een belangrijke verbindende factor.

Het belang van kleinkinderen voor grootouders

Grootouders spelen een belangrijke rol in het leven van hun kleinkinderen, maar dat geldt ook andersom. “Dat klopt”, zegt Arne, “dankzij de kleinkinderen kunnen zij vaak zo lang mogelijk jong blijven. Uiteindelijk draagt elke volwassene ook zijn eigen innerlijk kind met zich mee. De kunst van oud worden is eigenlijk zo lang mogelijk jong blijven en de connectie houden met je innerlijk kind. Elke generatie biedt ons een nieuwe kans om ons eigen kind terug wakker te maken en ons daar opnieuw mee te verbinden. Dat is een beetje een verjongingskuur.” 

“De kleinkinderen doen je ook stilstaan bij wat je nog wilt in het leven en wat je echt belangrijk vindt”, voegt Nelleke toe. “Ze houden je als het ware een spiegel voor, vanuit hun authenticiteit.”

Iedereen is een product van de vorige generatie

“Het belang van een veilige hechting is niet te onderschatten, zowel door ouders als door grootouders”, benadrukt Arne. “Gelukkig is er tegenwoordig heel wat populaire literatuur rond, zoals ‘Van hart tot hart’ van de kinderpsychiater Binu Singh bijvoorbeeld, of ‘Laat je kind niet los’ van Gabor Maté. Er zijn ook verschillende vormingen die je kunt volgen rond emotiecoaching voor zorgfiguren. Die proberen allemaal hetzelfde te zeggen en daar moeten we als maatschappij echt op inzetten.

Scandinavische landen staan er al veel verder in. Zij maken werk van het echte kapitaal door ouders een jaar lang thuis te laten met hun kind in plaats van enkel de drie maanden als mama of twintig dagen als papa. In de scholen wordt ook empathie gedoceerd. Dat zou onze maatschappij echt deugd doen. Tenslotte komen we allemaal voort uit andere generaties die emotionele verwaarlozing hebben gekend. Mijn grootouders hebben de Tweede Wereldoorlog meegemaakt en hun ouders de eerste. Uiteindelijk zijn ook mijn ouders hier een product van en hebben zij ook nog kwetsuren.”

Als ouder wil je het vaak beter doen dan je eigen ouders wat de opvoeding van de kinderen betreft. “Dat kan”, zegt Nelleke, “en misschien is het dan aan te raden om het niet alleen te doen. Er is tegenwoordig een heel uitgebreid aanbod aan begeleiding van ouders wat opvoeding betreft. Je kunt hiervoor bijvoorbeeld terecht in de Huizen van het Kind die je graag de juiste handvaten geven, zodat je niet zelf doorschiet in de andere richting. Stel dat jij een heel autoritaire opvoeding hebt gehad, dan wil je dat nu koste wat het kost vermijden, maar ga je je jouw kinderen misschien té los laten? Het is vaak niet makkelijk om hierin een evenwicht te vinden.

Aangezien er tegenwoordig een groot aanbod is, raad ik aan om hierin wat voeding en handvaten te vinden om van hieruit te vertrekken”, weet Nelleke. “Anders raak je zelf gefrustreerd en krijg je misschien niet het gewenste effect. De intentie is natuurlijk ook al veel waard, dat je je ervan bewust bent en het anders wilt.”

Beter doen dan je ouders

“Ik denk dat iedere ouder het altijd beter wilt doen voor zijn eigen kind”, voegt Arne toe. “Onze ouders wilden het ook beter doen dan die van hen. Het is belangrijk om je eigen pijn hierin te erkennen. We zeggen soms, you can’t heal what you can’t feel. We mogen echter niet vergeten dat we als jonge ouder zelf nog maar net losgekomen zijn van onze eigen ouders, met alle dynamieken die erbij horen, zichtbaar of onzichtbaar. Ik heb bijvoorbeeld lang van mezelf gedacht dat er met mij niets misgelopen was, maar intussen heb ik geleerd dat ik erg conflictvermijdend ben en dat maakt het voor mijn eigen gezin niet altijd makkelijk. Je leert gaandeweg je eigen dynamieken onder ogen zien.

Het is zo belangrijk dat je investeert in reparenting van jezelf, je volwassen zelf geven wat je niet van je ouders kreeg als kind. Jouw ouders hebben hun best gedaan, maar de voedingssupplementen die je nodig hebt, zul je zelf moeten nemen. Als je die niet geeft aan jezelf, kun je ze ook niet aan je kinderen geven. Als jonge ouder heb je twee taken: je moet in het reine komen met de opvoeding die jouw ouders je gaven, maar je moet het ook op een betere manier doorgeven.

Wees erop voorbereid: ook jij zult fouten maken, maar dat is niet erg zolang je het kunt toegeven aan je kind. Het is niet nodig dat jij een superouder bent, want dan kan je kind jou nooit evenaren. Dat is ook de boodschap die we aan onze ouders moeten geven: jullie zijn goede ouders, maar weet ook dat jullie het niet allemaal wisten in die tijd.” 

“Sommige grootouders en hun volwassen kinderen gaan dat makkelijk zelf met elkaar kunnen bespreken, en dat maakt het allemaal beter. Maar het kan geen kwaad om hiervoor hulp te vragen wanneer dit moeilijker ligt”, voegt Nelleke graag toe.

Vast ook interessant voor jou:

• Mindful opvoeden: tips van een expert
• Opvoedexpert Steven Gielis: “Terug een schoolritme doet kinderen deugd, maar slecht slapen en ‘moeilijk gedrag’ in september? Ook normaal”
• Je kind tot een goed mens opvoeden: hoe doe je dat?

Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief (onderaan de homepage) om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!