Pesten bij kinderen: zo maak je je kind weerbaar
Pesten bij kinderen: het ene kind is het andere niet
Hoe het komt dat sommige kinderen de lagere school doorfietsen zonder al te veel blutsen en builen op te lopen, terwijl anderen altijd wel in het vizier van pesters of bullies lijken te lopen? Dat heeft veel met hun onderliggende houding en met zelfvertrouwen te maken, zo blijkt. Jooske: “Eigenlijk vertrekt pesten en een aanleg hebben om gepest te worden vanuit eenzelfde basisnood: vaak voelen deze kinderen zich niet veilig, is hun eigenwaarde niet bijzonder groot en hebben ze niet het gevoel helemaal bij de groep te horen. De manier waarop beide types op die nood gaan reageren is wel anders: sommige kinderen zullen die onveiligheid of die disbalans omzetten in gedrag dat zich naar buiten richt. Zij gaan bijvoorbeeld andere kinderen pesten om hun plekje binnen de groep veilig te stellen of om hun honger naar acceptatie, en ‘gezien worden’ in te vullen. Andere kinderen zullen die gevoelens van onzekerheid en pijn net naar binnen trekken: ze zullen in zichzelf keren, vluchten van het verdriet dat hen wordt aangedaan en mogelijk innerlijk bevriezen. Deze kinderen zullen jammer genoeg vatbaarder zijn voor pestgedrag.”
Slachtofferrol: laag zelfbeeld en lichaamstaal
Hoe dat komt? Jooske: “Kinderen die met hun onzekerheid en gebrek aan zelfwaarde naar binnen toe keren, creëren daarmee een vacuüm waar pesters makkelijk in kunnen springen. Pesters voelen de onzekerheid van deze kinderen aan en kunnen die meestal zelfs letterlijk aflezen aan de buitenkant. De lichaamstaal van deze kinderen spreekt immers vaak boekdelen: ze lopen met hun hoofd gebogen, de schouders naar beneden, zitten ingedoken achter hun bank enzovoort.” Dat maakt van deze kinderen helaas makkelijke slachtoffers: ze hebben onvoldoende basis om zich te weren tegen het pestgedrag, hebben moeite met het stellen van grenzen en bijten meestal niet echt van zich af. Op die manier wordt het voor pesters makkelijker hun doel te bereiken: zij zoeken immers kinderen met minder ‘macht’ en invloed op wiens kap ze voor zichzelf een betere positie in de groep kunnen behalen. Bovendien speelt in de dynamiek tussen pester en gepeste ook ‘het publiek’ een belangrijke rol. De andere kinderen in de groep, die toekijken, wegkijken, of het pestgedrag aanmoedigen door mee te doen of door applaus te geven. Zij doen dat natuurlijk met de intentie daarmee zelf veilig, buiten schot te blijven.”
Pesten: zo maak je je kind weerbaar
Om pesten uit de wereld te helpen, is het dan ook belangrijk aan de slag te gaan met die onderhuidse dynamieken. Het belangrijkste doel: de basisveiligheid (‘Ik mag hier zijn’) en zelfwaarde (‘Ik ben goed genoeg zoals ik ben’) van zowel de gepeste kinderen als de pesters herstellen. Jooske: “Waar je voor wil zorgen, is dat beide groepen kinderen zich weer goed in hun vel voelen. Kinderen die zich evenveel waard voelen als de andere kinderen om zich heen, die zich geliefd, veilig warm en omringd voelen zullen niet de neiging hebben om te pesten, én zullen zich ook niet zo ondergewaardeerd en kwetsbaar voelen dat ze vatbaar zijn voor pestgedrag.” Een kind dat zich geliefd en waardevol voelt, zal een weerbare houding ontwikkelen: hij zal zichzelf niet langer a priori in een ondergeschikte positie plaatsen, maar zich evenwaardig voelen aan de groep rondom hem. Daardoor zal z’n lichaamshouding veranderen, zal hij beter grenzen leren stellen en vanuit een heel andere positie op andere kinderen reageren dan daarvoor. Daardoor is hij niet alleen een minder interessant slachtoffer voor pesters, mocht hij er toch nog mee geconfronteerd worden, dan heeft het pestgedrag ook minder impact op hem, omdat het minder raakt.” GROEPSWERK: EEN VEILIGE PLEK VOOR IEDEREEN De eigenwaarde van kinderen en de dynamiek binnen een groep herstellen, hoe doe je dat? Jooske: “In elk geval niet puur op basis van cognitieve gesprekken, zoals dat in sommige scholen misschien wel nog gebeurt. Om pesten te stoppen, moet je een diepgaande verandering teweeg brengen in de basisnoden van het kind en die bereik je niet met rede en verstand alleen. Kinderen met een gebrek aan eigenwaarde en zelfvertrouwen moeten zich weer geliefd, goed zoals ze zijn, uniek, geborgen en omringd leren voelen. Dat gevoel kun je hen niet aanleren alleen door erover te praten, ze moeten het voelen én integreren in hun lijf door nieuwe, goede ervaringen op te doen. De primaire weg om diepgaande positieve herstelervaringen op te doen, is via het lichaam. Jooske: “Om een verschuiving in het basale veiligheidsgevoel van kinderen te creëren, moeten we afdalen naar het lichamelijke, emotionele, en relationele systeem in ons lijf. Want precies daar zitten al die onderliggende patronen van angst om er niet bij te horen of niet goed genoeg te zijn, besloten. Wil je die vastzittende patronen openbreken en aan kracht doen afnemen, dan zul je eerst het lichaam van kinderen weer vrij moeten maken: nieuwe energie laten stromen zodat ze weer op zichzelf en anderen leren vertrouwen én leren dat ze ook opgenomen worden in de groep als ze ‘gewoon zijn zoals ze zijn’. Spelen en bewegen zijn een ideale manier om dat gedaan te krijgen.” NIEUW NORMAAL: EEN NIEUW GEVOEL, EEN NIEUWE TAAL Hoe Jooske en haar team kinderen dat het liefst aanleren? Jooske: “Simpelweg door kinderen in een heel open en niet-veroordelend, niet-competitief klimaat met elkaar te laten spelen. Aan het begin spelen we bijvoorbeeld een kringspel: elk kind neemt daar perfect naast elkaar een plek in de groep in. Er is geen oordeel, geen onderscheid: iedereen hoort er zomaar bij.” Wat er in dat spel vooral belangrijk is? Jooske: “Je moet er eerst en vooral voor zorgen dat je alle vorm van hiërarchie uit de groep haalt: zorg voor een spel waarin iedereen gelijk is, en waarin er geen enkele vorm van competitie is. Vanuit die neutrale positie, kun je de kinderen dan naar een ‘nieuw normaal’ laten bewegen. Eentje waarin niemand zich onzeker of angstig moet voelen, eentje waarin iedereen er zonder meer bij hoort (zonder daar iets voor te moeten doen), waarin iedereen evenveel waard is, en waarin iedereen liefde en warmte van de groep ontvangt. Pas als dat basisgevoel van veiligheid hersteld is, kun je nog verder gaan werken: leer kinderen reageren vanuit hun eigen motivaties, leer ze luisteren naar hun eigen lichaam, leer ze inschatten wat zij willen van het leven en daar ook naar handelen, en leer hen grenzen stellen.”
S.O.S. pesten bij kinderen: meer tips om je kind te helpen
- ZORG VOOR EEN VEILIGE KLAS
Jooske: “Net zoals we in onze begeleiding een veilige omgeving proberen te creëren waarin alle kinderen gelijk zijn, zou ook de klas zo’n omgeving moeten zijn. Wie daar een cruciale rol in te vervullen heeft, is natuurlijk de leerkracht: uit ervaring weten we dat leerkrachten die erin slagen élk kind te waarderen voor zijn specifieke kwaliteiten en die élk kind bekrachtigen voor wie hij of zij is, vaak voor klassen staan waar er veel minder gepest wordt.” 2. WEES JE BEWUST VAN JE EIGEN PATRONEN Jooske: “Ook ouders en leerkrachten zijn mensen, en waren eens kinderen. De kans dat ook zij in hun kindertijd op een of andere manier kwetsuren hebben opgelopen in dat ‘werkelijk gezien worden’, bij een groep te mogen horen en ‘goed genoeg te zijn’ zoals je bent, is groot. Worden die kwetsuren niet al aangepakt als je zelf nog kind bent, dan leven ze bewust of onbewust door: ook in je volwassen leven. Dat maakt dat ouders vaak zelf nog voor een stuk vanuit aangeleerde overlevingssysteem reageren, waardoor ze hun kinderen niet altijd helpende strategieën aanleren om met het pesten om te gaan. Of erger nog: waardoor ze op hun kinderen reageren op een manier die de impact van het pestgedrag nog erger maakt.” Tip nummer één aan ouders, is dan ook: probeer beter inzicht te krijgen in je eigen functioneren en in je eigen angsten. Jooske: “Een belangrijke vraag die we altijd in kaart proberen te krijgen in dat opzicht is: ‘Van wie is het probleem?’ en ‘Voor wie is dat een probleem?’ De pestsituatie is meestal een probleem voor je kind. Daarnaast is het natuurlijk ook voor jou een probleem, want als ouder wil je natuurlijk niet dat je kind zich ongelukkig voelt. Pesten levert voor kind en ouder in feite dus twee afzonderlijke problemen op, die elk om een andere oplossing vragen.” Als ouder moet je dus een onderscheid maken: voel je dat het pestgedrag ook pijnlijke punten in jou raakt? Probeer je daar dan los van te maken, want als je vanuit die emotioneel geladen plek gaat reageren, reageer je eigenlijk niet meer op het probleem van je kind, maar op iets dat ouder is dan dat. Door vanuit oude patronen te reageren, zul je meestal niet helpend reageren, en ook niet in functie van je kind. Hier inzicht in krijgen en het anders proberen doen, is de eerste stap.” 3. GELIJKWAARDIGHEID: HOUD DE JUISTE WAARDEN AAN Jooske: “Op nog grotere schaal moeten we ook durven kijken naar hoe onze samenleving eigenlijk in elkaar zit: jammer genoeg streeft die vandaag immers vooral waarden na die negatieve dynamieken als pesten in de hand werken. Dingen die onze wereld vandaag hoog waardeert? Prestaties, competitie, materiële zaken, macht en geld. Waar we veel minder op inzetten: échte verbinding, respect en gelijkwaardigheid. Omdat het klimaat waarin je leeft nu eenmaal een grote indruk op je nalaat is het vaak actief werken om je hiertegen te verzetten: wees je bewust van het feit dat competitie en prestatie niet de dingen zijn waar je als mens gelukkig van wordt en zet je actief in om je kind in andere waarden groot te brengen. Creëer voor je kind een omgeving waarin ‘graag zien’ en ‘verbinding leggen met anderen’ vooropstaat en waar kinderen gewaardeerd worden voor wie ze zijn, in plaats van voor wat ze doen of wat ze hebben.” 4. LEER KINDEREN MET EMOTIES OMGAAN Jooske: “Nog een cruciale vaardigheid om je kinderen tot weerbare volwassenen te laten uitgroeien, is ze constructief te leren omgaan met hun emoties. Leer je kind dat emotionele reacties vaak verbonden zijn met negatieve ervaringen uit het verleden: ervaringen die je angstig maken of die pijn doen, en die bijna automatisch een bepaalde reactie bij je uitlokken. Helaas zijn die emotioneel getriggerde reacties, meestal niet de meest helpende. Inzien dat de pijn die getriggerd wordt er eentje is uit het verleden, dat je daar niet per se in mee hoeft te gaan, maar dat je ook kunt kiezen om nu op een andere (meer helpende) manier te reageren, biedt groeikansen. Leer je kinderen dat het verleden niet hoeft te bepalen hoe ze zich nu voelen, maar laat ze hun eigen verhaal creëren door zich te focussen op de toekomst en op hoe ze zich daar zouden willen voelen. Een positieve mindset, zorgt voor een positief gevoel en gedrag, met meestal ook een positieve uitkomst.” 5. LUISTER ECHT NAAR JE KIND Jooske: “Wordt je kind tot slot gepest, en komt die naar jou met z’n verdriet, probeer dat verdriet en die pijn dan niet meteen weg te rationaliseren. Een kind dat emotioneel overstuur is, heeft immers helemaal niks aan een redelijke oplossing: dat wil gewoon dat er even naar hem geluisterd wordt en dat zijn verdriet begrepen wordt. Als de emoties echt hoog oplopen, kan je kind trouwens niet eens nieuwe informatie opnemen: het zenuwstelsel is dan nog zo overprikkeld dat er geen ruimte is voor input. Pas als de gemoederen bedaard zijn, is er weer vrijheid om rationeel en logisch na te denken.” 6. LOS DE PROBLEMEN VAN JE KIND NIET VÓÓR HEM OP “Als je kind eenmaal rustig is, moedig het dan ook vooral aan om zelf naar oplossingen te zoeken. Je kind heeft niks aan een ouder die alles voor hem probeert op te lossen: zelf rustig kunnen worden, en creatief aan de slag kunnen met problemen is een belangrijke vaardigheid die je kind ook in z’n latere leven nog aardig van pas zal komen.” Jooske is senior psychosmotorisch therapeut en specialist psychosociale ontwikkeling en weerbaarheid voor kinderen en jongeren met sociaal-emotionele problemen, ontwikkelings- en contactstoornissen. Zij is directeur van stichting Uit eigen beweging en auteur van het methodiekboek ‘Ho, tot hier en niet verder…!’ (€ 40,15) en de werkboeken voor kinderen (€ 14,95) en ouders/opvoeders (€ 18)(Acco). Meer info op de website.
Meer lezen over pesten bij kinderen:
- Help, mijn kind wordt online gepest! Dit kun je doen om te helpen
- S.O.S. Pesten: deze impact heeft het op je kind
- Pesten bij kinderen: zo herken je het en dit kun je doen
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief (onderaan de homepage) om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!