Pleegouder worden: is het voor iedereen en hoe begin je eraan?
Van 6 tot 13 november loopt in ons land de Week van de Pleegzorg. Heel wat kinderen en jongeren vonden dit jaar een warme thuis bij een pleeggezin in Vlaanderen. Toch staan er nog steeds kinderen op de wachtlijst. Zelf interesse om pleegouder te worden? Dan zijn dit de dingen die je moet weten.
Pleegzorg: wat is dat eigenlijk?
Als pleegouder of pleegzorger zorg je tijdelijk voor een kind of jongere, óf voor een volwassene met handicap of psychiatrische problematiek, die door een moeilijke of onveilige thuissituatie even niet door z’n eigen ouders opgevangen kan worden. Een kind voor een langere periode in de tijd een nieuwe thuis geven, kan. Maar evengoed vang je een pleegkind in nood voor kortere tijd op of geef je hem of haar tijdens de weekends en vakanties een tweede thuis.
Welke kinderen komen in pleegzorg terecht?
Welke kinderen en jongeren er zoal in pleegzorg terecht komen? “Daar valt niet echt een noemer op te plakken: de essentie is dat het kinderen of jongeren zijn die tijdelijk niet opgevangen kunnen worden door hun eigen ouders, zij het door een onveilige thuissituatie, door een verslavingsproblematiek, psychische of psychiatrische moeilijkheden, thuisloosheid van de ouders of een samenloop van omstandigheden waardoor ouders tijdelijk hun leven niet helemaal op de rails hebben, waardoor zorgen voor kinderen moeilijk is”, zo legt Jan Brocatus van Pleegzorg Vlaanderen uit.
“Let op: er bestaan in onze maatschappij nog heel veel vooroordelen tegenover pleegzorg. Je kinderen tijdelijk onderbrengen in een pleeggezin, betekent niet dat je een slechte ouder bent. Integendeel zelfs: het betekent dat je je kind zo graag ziet dat je erkent dat je het tijdelijk misschien niet de zorg en aandacht kan geven die het verdient en dat je je daarom tijdelijk laat bijstaan zodat je zelf zo snel mogelijk wel weer de draagkracht hebt om de basiszorg voor je kind over te nemen.”
Pleegouder worden: dit zijn de opties
Elk pleegkind heeft andere noden. Om zo goed mogelijk aan de noden van alle kinderen en aan de hulpvraag van de ouders te voorzien, bestaan er verschillende types pleegzorg. Ook pleegzorgers zelf kunnen kiezen welke vorm van ‘pleegzorg’ het best bij hen past.
1. Langdurige pleegzorg
Wanneer een kind langer dan een jaar in een pleeggezin woont, spreken we over langdurige of perspectiefbiedende pleegzorg. Hoe lang de pleegouders de zorg voor kind precies overnemen, ligt niet op voorhand vast en hangt een beetje af van de situatie van de biologische ouders. Soms blijft het kind meerdere jaren en in een heel aantal gevallen zelfs totdat het zelf volwassen wordt en op eigen benen kan staan.
Het spreekt vanzelf dat ouders die kiezen voor dit type pleegzorg een intense band opbouwen met hun pleegkind. “Je stelt niet alleen je huis, maar ook je hart open voor een pleegkind”, getuigt Bettina Geens, zelf pleegmoeder van vier kinderen. “Dat laatste is heel belangrijk: warmte, geborgenheid, veiligheid en een hechte band zijn net de dingen waar een kind het meeste nood aan heeft. Je mag er als pleegouder dan ook niet voor terugschrikken om je aan een pleegkind te binden, gewoon omdat het ooit weer moet vertrekken. Doe je dat wel, dan zal een kind dat voelen en zal er een heel groot en belangrijk deel van de voedingsbodem om warm en veilig te kunnen opgroeien, ontbreken.”
Tijdens het verblijf bij een pleegouder of pleeggezin wordt het contact tussen de ouders en het kind wel zoveel mogelijk in stand gehouden. “Er worden in de mate van het mogelijke bezoekmomenten ingelast met de ouders, bezoekjes die al dan niet begeleid worden door de pleegouders of door een begeleider van Pleegzorg Vlaanderen. Hoe vaak een pleegkind contact heeft met de ouders wordt onderling afgesproken, in sommige situaties door de jeugdrechter bepaald.”
“Heel belangrijk hier is ook weer om altijd te kijken naar de noden van het kind: wil een kind zijn biologische ouders vaker zien, dat moet dat misschien kunnen. Geeft het kind zelf aan dat het contact moeilijk loopt of dat het hem in de war brengt, dan kan het goed zijn ook hier naar te luisteren. De context waaruit kinderen worden weggenomen is vaak zo complex of belastend, dat contact met de eigen ouders niet altijd zomaar eenduidig positief is.”
Wanneer de ouders hun kind opnieuw een veilige thuis kunnen geven, kan een pleegkind stilaan weer terugkeren. “Dat verloopt echter niet van de ene op de andere dag: afscheid nemen van een pleegkind is een proces dat vaak wel een tijdje in beslag neem. Voor het welzijn van het kind is het best dat zo’n intense overgang natuurlijk niet al te abrupt verloopt. Het pleeggezin waar hij of zij opgevangen werd, is immers toch jarenlang zijn hoofdverblijfplaats geweest. Ook de omschakeling terug kan, hoe fijn ook, voor een kind natuurlijk wennen zijn en daarom soms beter in stapjes verlopen.”
2. Kortdurende pleegzorg
Lijkt de opvang van een of meer pleegkinderen voor lange tijd je toch wat te intens? Dan kan je kinderen in nood ook helpen via kortdurende pleegzorg. In dat geval spring je als pleegouder of pleeggezin maar een tijdje in voor de dagelijkse zorg en opvoeding van een kind, wanneer de ouders die tijdelijk zelf niet meer kunnen volbrengen.
Hulpverleners gaan samen met de ouders intensief aan de slag om hun leven weer op de rails te krijgen en hun problemen aan te pakken. Meestal is er dan ook veel contact tussen de ouders, de pleegouders en de pleegzorgbegeleider. Perspectiefzoekende pleegzorg duurt meestal enkele maanden. Als de opvoeding van de kinderen toch te zwaar blijkt voor de ouders, wordt er gezocht naar een langdurige oplossing.
3. Ondersteunende pleegzorg
Daarnaast kan een gezin soms ook nood hebben aan ondersteuning in de opvoeding van hun kinderen, omdat ze die voor een tijdje niet meer helemaal zelf kunnen dragen. Een voorbeeld: “Soms komen bij ons gezinnen aankloppen waarin één van de kinderen een zware mentale of fysieke handicap heeft. De zorg voor dat ene kind kan soms zo zwaar en intensief zijn, dat ouders het gevoel hebben hun andere kinderen niet de aandacht en tijd te geven die ze verdienen. Door in dat geval de zorg voor het kind met de beperking in de weekends of tijdens bepaalde vakanties van de ouders over te nemen, kan zo’n gezin al heel erg geholpen zijn. Dankzij de steun van een pleeggezin krijgt het andere gezin wat meer ademruimte om voor de andere kinderen te zorgen of een broodnodige pauze om bij te tanken”, legt Jan Brocatus, woordvoerder van Pleegzorg Vlaanderen uit.
Ook andere ingrijpende gebeurtenissen zoals een ontslag, ziekte, een overlijden of een scheiding kunnen ervoor zorgden dat de zorg voor kinderen tijdelijk te zwaar wordt voor een gezin. Bij ondersteunende pleegzorg vangt het pleeggezin de kinderen tijdelijk op, maar wel zo lang als nodig: dat kan gaan van een paar dagen, tot een paar weken of maanden of gespreid tijdens feestdagen en vakanties.
4. Crisispleegzorg
Tot slot kun je je opgeven voor crisispleegzorg: dat wil zeggen dat je je gezin openstelt om kinderen die wegens een hevige gebeurtenis binnen het gezin heel acuut op zoek zijn naar zorgend plekje, op te vangen. Dat vraagt vaak om veel flexibiliteit van jou en de andere gezinsleden, want de vraag om een kind op te vangen komt meestal onverwacht en meestal is snel onderdak bieden hier ook de boodschap. Vaak kan een kind na korte tijd weer terug naar huis. Als dat niet het geval is, wordt er gezocht naar een oplossing op lange termijn.
Crisis-pleeggezinnen geven zelf aan wanneer ze weer klaar zijn om een volgend pleegkind op te vangen. Belangrijk hier is dat je voldoende tijd neemt om als gezin weer op je positieven te komen: kinderen in crisis opvangen vraagt veel rust, routine en stabiliteit. Dat helpt de kinderen om in het midden van een hectische en vaak intense periode ook zo snel mogelijk weer rust te vinden.
Pleegouder worden: is het iets voor iedereen?
In principe kan iedereen pleegouder worden: of je nu een gezin met kinderen bent, een koppel, alleenstaande ouder, holebi of hetero.. het belangrijkste is dat je een hart hebt voor kinderen en dat je respect hebt voor ouders die in een moeilijke situatie verkeren.
Omdat pleegouderschap geen zaak is om zonder nadenken aan te beginnen, wordt aan kandidaat-pleegouders wel gevraagd om een voorbereidingstraject te doorlopen: op die manier zijn ze niet alleen goed geïnformeerd over wat het precies allemaal inhoudt om pleegouder te zijn, maar hebben ze op voorhand ook al ruim de tijd gehad om alles dat bij pleegouderschap komt kijken, goed in overweging te nemen.
“Waar je je vooral bewust van moet zijn vooraleer je aan pleegzorg begint, is dat er enorm veel bij komt kijken. Omdat het niet je eigen kind is waar je voor zorgt, is er enorm veel juridisch vastgelegd”, legt Bettina uit. “Van de bezoekmomenten tot je kind mee op vakantie nemen: alles moet administratief geregeld worden.”
“Eigenlijk neem je met een pleegkind niet alleen een kind, maar ook de ouders voor een stukje mee in huis” (Bettina, pleegmama van vier kinderen)
Daarnaast moet je als pleegouder ook veel rekening houden met de ouders, zij blijven immers een belangrijk deel van je pleegkinds leven uitmaken. “Eigenlijk neem je met een pleegkind niet alleen een kind, maar ook de ouders voor een stukje mee in huis. Er zijn uiteraard de bezoekmomenten, maar ook op opvoedkundig vlak houden de ouders hun stem. Zij beslissen mee over de manier waarop je hun kind opvoedt. Makkelijk gezegd op papier, maar in de praktijk niet altijd zo eenvoudig, natuurlijk.”
Tot slot komen pleegkinderen door hun moeilijke thuissituatie ook vaak met een rugzakje. Dat rugzakje kan ervoor zorgen dat de opvoeden iets intenser of moeilijker is dan bij een ander kind. Ook daarbij moet je als kandidaat-pleegouder op voorhand voldoende stilstaan.
“Het belangrijkste voor pleegouders die eraan beginnen, is dat ze het ook volhouden: een kind in huis nemen om het dan na een paar weken weer op de baan te sturen omdat het toch lastiger is dan je verwacht had, kan uiteraard niet de bedoeling zijn. Dat geeft zo’n kind dat het al lastig heeft wéér maar eens de boodschap dat het nergens veilig is, dat mensen niet betrouwbaar zijn en dat het geen liefde of een warm nest verdient.”
Pleegouder worden: zo begin je eraan
Het traject dat elke kandidaat-pleegouder moet doorlopen, verloopt volgens een vast aantal stappen.
- STAP 1: in eerste instantie informeren mensen die pleegzorg ernstig overwegen zich meestal zelf al goed: zo kun je een infopakket opvragen bij Pleegzorg Vlaanderen en al eens praten met mensen die je eventueel kent die aan pleegzorg doen.
- STAP 2: je inschrijven voor een officiële infoavond van Pleegzorg Vlaanderen in jouw buurt is de tweede stap. Op zo’n avond worden alle praktische zaken rond pleegzorg nog eens uit de doeken gedaan.
- STAP 3: je meldt je officieel aan als kandidaat-pleegouder. Daarmee schrijf je je automatisch in voor het voorbereidingstraject waarin je verschillende workshops, lezingen, info-avonden en vormingsavonden krijgt aangeboden. Tijdens de vormingsavonden wordt er onder meer ingezoomd op opvoedkundige skills, extra uitdagingen die in dat verband bij pleegzorg kunnen komen kijken en is er ruimte om alle vragen die niet eerder aan bod kwamen ook nog de revue te laten passeren.
- STAP 4: je stelt je kandidaat als pleegouder en geeft daarbij meteen aan voor welk type pleegzorg je wil gaan. Op de aanmeldingsfiche is ook ruimte om context-voorkeuren aan te geven: welke leeftijd hebben de kinderen die je zou willen opvangen liefst, wat past er binnen jouw gezin, kan een kind met een beperking, wat met de thuissituatie, enz.
- STAP 5: matching en verkenning. Vanaf je kandidaatstelling kan het zijn dat er door Pleegzorg Vlaanderen een pleegkind gevonden wordt waarvan de organisatie inschat dat die qua zorgnood en leeftijd goed zou passen bij jouw gezin. Jan Brocatus: “Wanneer Pleegzorg Vlaanderen op basis van context denkt een match te kunnen maken tussen een pleegkind en een pleeggezin, dan gaan beiden verder met een stapsgewijze verkenning: onder begeleiding van Pleegzorg Vlaanderen wordt al eens een eerste kennismaking op touw gezet. Daarna komt het kind eens enkele uurtjes ‘spelen’, blijft het een keer overnachten en soms al eens enkele dagen logeren. Gaat dat allemaal goed en ontstaat er chemie of een ‘klik’ tussen het kind en de pleegouders, dan is de match compleet. Pas dan kan een pleegkind écht bij een pleeggezin geplaatst worden voor langere tijd.”
“Het stereotype beeld van een kindje dat met alle spullen in één enkele sporttas gepropt plotsklaps op de drempel van een liefhebbend pleeggezin staat, gaat dus niet op. Het gebeurt enkel in absolute noodsituaties dat zo’n proces zich noodgedwongen in een paar dagen tijd moet voltrekken. In alle andere gevallen verlopen de kennismaking en plaatsing heel geleidelijk”, zo klinkt het bij Jan. “Op die manier kunnen zowel pleeggezin als het pleegkind goed wennen aan de nieuwe situatie en aan elkaar.”
Meer weten over pleegzorg, over de Week van de Pleegzorg en over matching? Vraag een infopakket van Pleegzorg Vlaanderen aan of neem een kijkje op de website.
Meer lezen over pleegzorg:
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief (onderaan de homepage) om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!