Mahmut Serdar Alakus/Anadolu Agency/Getty Images.

De zin en onzin van ‘unschooling’ en thuisonderwijs

Door Aaron Caenepeel

06 sep 2019

Op 2 september stapten weer heel wat kleuters voor het eerst door de schoolpoort. Niet in elk gezin was het echter afscheid nemen geblazen. Steeds meer jonge ouders kiezen er immers voor om hun ‘schoolklare’ kind toch nog ietsje langer bij zich te houden, of zelfs om het thuis te scholen. Maar mist je kind dan niets, en is zo’n model haalbaar? De voor- en nadelen van ‘unschooling’ tegen het licht.

Een steeds bredere beweging van jonge ouders wil zich tegenwoordig in de opvoeding van hun kinderen opnieuw focussen op de individuele ontwikkeling en de ‘natuurlijke levensflow’ van hun kind. De achterliggende gedachte daarbij is dat de rigide manier waarop het leven en vooral ook het leerproces in ‘het klassieke onderwijs’ geregeld wordt, ervoor zou zorgen dat bepaalde delen in de persoonlijkheid van een kind niet tot bloei kunnen komen.

Unschooling: wat het kind wil

Om hun kind echt alle kansen te geven om zich zo optimaal mogelijk te ontwikkelen, kiezen steeds meer ouders dan ook voor ‘unschooling’: een model van thuisonderwijs waarbij het leerproces vooral gestuurd wordt door wat de kinderen zelf willen leren. Ook hier wordt uiteraard gewerkt met eindtermen en een bepaalde basiskennis, met dat verschil dat het kind de leerstof pas aangeboden krijgt wanneer hij of zij zelf laat merken er klaar voor te zijn.

Een mooi ideaal, dat zeker, maar als je je kind enkel dingen gaat aanleren waar het zelf om vraagt, mis je dan geen essentiële dingen? Kan één ouder een hele school vervangen? En vooral: is zo’n ‘unschooling’ of thuisschoolmodel haalbaar voor het gemiddelde gezin? We vroegen het aan Brenda Froyen, specialiste kinderwelzijn in het onderwijs en zelf lector Nederlands binnen de lerarenopleiding van de AP Hogeschool.

Happy few

Brenda Froyen: “Het is erg fijn dat ouders die aan unschooling doen de tijd en ook de financiële ruimte hebben om hun kinderen zelf te onderwijzen, maar een economische realiteit is zo’n model niet. Financieel rondkomen is voor een gezin met meerdere kinderen zelfs soms al geen sinecure als beide partners wél voltijds werken, laat staan dat een van de twee moet thuisblijven om de kinderen te scholen”, zo klinkt het.

Bovendien heeft een schoolomgeving ook echt wel zijn voordelen, zegt ze: “Op school kun je rekenen op een team van professionals dat speciaal is opgeleid om je kind op de meest didactische manier dingen aan te leren; een vaardigheid of achtergrondkennis waar je als ouder meestal zelf niet over beschikt.” Bovendien leren kinderen (vooral de allerkleinsten) heel veel door imitatie, iets waarbij de aanwezigheid van een hele klas vol leeftijdsgenootjes dan weer een goudmijn aan ervaring is: “In de eerste weken dat een kleuter naar school begint te gaan, maakt hij in zijn motorische ontwikkeling zo’n immense sprongen voorwaarts dat ook de ouders daar vaak van versteld staan. Of jij als mama of papa nog maar aan alle dingen kan dénken die je kleuter van zijn even oude klasgenootjes leert, is hier de vraag”, zegt Froyen.

Gemiste kansen

Bovendien kan een ouder zich vergissen wat de ‘schoolklaarheid’ van zijn of haar kind betreft: “Ook al lijkt je kleuter nog erg bedeesd of vloeien er veel tranen de eerste dag, toch kan het best zijn dat naar school gaan hem of haar twee dagen later helemaal prima afgaat.” Dat komt omdat een kind van twee à drie zelf nog volop in ontwikkeling is, en ook zichzelf nog niet zo goed kent. Laat staan dat iemand anders – ja, zelfs zijn eigen ouder – dat altijd goed kan inschatten.”

Daarnaast benadrukt Froyen dat ook het vloeien van een paar tranen een kans tot leren is: “Tranen, frustraties en verdriet horen bij groter worden. Ruimte geven aan dat verdriet, ermee leren omgaan lijkt me belangrijker dan het verdriet uit de weg gaan. Je kind mag heus leren dat niet alles altijd gaat zoals hij of zij het wil én ook dat dingen waarvan hij eerst dacht ze absoluut niet leuk te gaan vinden, achteraf toch heel erg plezierig kunnen blijken.”

Dat laatste is meteen ook een van de grootste hiaten in de methode die unschooling, maar ook ervaringsgerichte en methodescholen als Freinet en Steiner er volgens Brenda Froyen op nahouden: “Je kind nieuwe dingen bijbrengen volgens eigen interesse geeft aanleiding tot intrinsieke motivatie, waardoor het kind dingen zeker beter zal onthouden, en van zijn onderwijs zal genieten, maar in die aanpak schuilt ook een gemiste kans om de leefwereld van je kind te verruimen. Er bestaan in de wereld immers zóveel dingen die superinteressant zijn, maar waar je kind nooit om zal vragen, gewoon omdat het niet weet dat ze bestaan.”

“Neem nu bijvoorbeeld leren over China: geen enkel kind zal waarschijnlijk van nature vragen om hem iets over dat land te vertellen, maar als het thema op school tijdens W.O.-lessen toch wordt aangeboden, dan zullen heel wat kinderen geïntrigeerd en gefascineerd raken. Volg je enkel het pad van de eigen interesses van je kind, dan riskeer je dat blikveld wel uit te diepen, maar het tegelijkertijd misschien ook te smal te houden.”

Kritisch denken en creativiteit

Toch zijn er volgens Froyen ook heel wat positieve punten verbonden aan een ervaringsgerichte onderwijsmethode, waarvan de belangrijkste is dat kinderen er veel meer getraind worden in ‘zelfontdekkend leren’ en kritisch denken. “Ja, kennis is belangrijk. Leren rekenen, lezen en een taal spreken is onontbeerlijk, maar wat kinderen in het zogenaamd klassiek onderwijs misschien wel wat te veel wordt bijgebracht, is leren zwijgen. Onze jeugd mag – of moet zelfs – mondig en creatief leren zijn, om in de toekomst een oplossing te kunnen vinden voor problemen die zich misschien zelfs nog moeten stellen.”

Om die creativiteit te ontwikkelen is het niet alleen nodig dat kinderen kennis kunnen verwerken, maar vooral ook dat ze die kunnen vergaren: dat ze zelf kunnen onderzoeken wat ze willen leren en weten waar ze die informatie zoal kunnen vinden. “Kinderen moeten hun weg gaan vinden in een steeds breder archief en netwerk van informatie. In het klassieke onderwijs krijgen ze wel teksten aangeboden die ze moeten leren, maar er wordt hen vaak onvoldoende aangeleerd hoe ze aan die teksten kunnen geraken. Dat zoekwerk wordt in methodegerichte onderwijsvormen meer aangemoedigd.”

Idealiter groeien beide vormen van onderwijs dan ook een beetje naar elkaar toe, maar volgens Froyen is het ‘klassieke onderwijs’ daar ook steeds meer naar op weg: “In de meeste scholen wordt nu al volop gezocht naar manieren om de vaste structuren open te breken en didactisch en methodisch veel meer aan te sluiten op het stimuleren van onderzoeksvaardigheden en creativiteit.

Van onze kleuters zal men leren

Volgens Froyen is vooral het kleuteronderwijs op dat vlak op dit moment een echte voorloper: “Er zijn al veel kleuterjuffen en -meesters die op zoek gaan naar allerlei creatieve manieren om hun kleuters explorerend te doen leren en dingen te laten beleven. Onderwijzers zetten creatieve initiatieven op met hun kleuters en proberen zoveel mogelijk extra ruimte te maken voor de ontwikkeling van het kind.” Ze wil dan ook benadrukken dat ‘de perfecte vorm van onderwijs’ nog uitgevonden moet worden. En wat voor het ene kind werkt, werkt daarom nog niet voor het andere. In ieder geval betreft het in beide gevallen, methodeschool of klassiek geschoold, geen zwart-wit verhaal, aldus Froyen.

Om onze kinderen zichzelf zo goed mogelijk te laten ontwikkelen tot belezen, maar ook natuurlijke open minded en creatieve, probleemoplossende volwassenen, wordt het een kwestie van afwisseling tussen vrijheid, stimulans en zelfonderzoek aan de ene kant en extrinsieke motivatie en ‘expliciete directe instructie’ (‘ik laat zien hoe het moet, doe jij maar na’) aan de andere.

Maar één ding is zeker: het komt wel goed met ons onderwijs, en ja, ook met die kleuter die volgende maandag (misschien een beetje tegen de zin van van zowel mama als kind) toch weer naar school toe moet.

Meer lezen over onderwijs:

Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief (onderaan de homepage) om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!