Waarom een veilige hechting zo belangrijk is voor je kind
Een veilige hechting is van groot belang voor de ontwikkeling van een kind. Maar wat houdt dat nu precies in? En hoe zorg je er als ouder voor dat je kind zich veilig en geborgen voelt? We vroegen het aan Guy Bosmans, professor klinische kinderpsychologie aan de KU Leuven.
Veilige gehechtheid: grote impact
De mate waarin een kind zich al dan niet veilig kan hechten, beïnvloedt de manier waarop hij of zij zich verder ontwikkelt als volwassene en relaties met anderen beleeft. Een al dan niet veilige hechting bepaalt niet alleen hoe sterk je toenadering durft zoeken tot andere mensen, maar ook hoe open je naar de wereld kijkt, hoe ontvankelijk voor liefde en geborgenheid je bent en ook hoe zorgeloos je door het leven zult stappen.
Wat het juist betekent om ‘veilig gehecht’ te zijn, hoe dat hechtingsproces er precies uitziet en wat jij als ouder kunt doen om er op dat vlak optimaal te zijn voor je kind? We vroegen aan professor Guy Bosmans, hoofddocent klinische kinderpsychologie aan de KU Leuven, wat precies zorgt voor een veilige hechting.
1. Een veilige hechting, wat is dat eigenlijk?
“Een veilige gehechtheid of veilige hechting betekent dat een kind geleerd heeft dat het erop mag vertrouwen dat er altijd iemand zal zijn om voor hem te ‘zorgen’. Wanneer het met een probleem zit of zich niet goed voelt kan hij of zij altijd ergens terecht, beseft het kind. Meestal is dat bij een van de ouders of bij een andere zorgfiguur (zoals een pleegmoeder of –vader, een grootouder of een juf of meester).
Doordat een van die personen het kind opvangt wanneer het in een erg stressvolle situatie zit, luistert, begrip toont voor moeilijkheden en troost en warmte en geborgenheid biedt, leert het kind andere personen vertrouwen. Het weet dat het altijd naar iemand toe kan stappen wanneer hij of zij nood heeft aan steun en begrip.
“Als kinderen in tijden van grote stress kunnen rekenen op iemand die naar hen luistert, leren ze dat ze als persoon de moeite waard zijn”
Door een veilige hechting leren kinderen dat ze als persoon de moeite waard zijn en dat ze ergens kunnen rekenen op een bron van onvoorwaardelijke liefde. De belangrijkste bijwerking van een veilige gehechtheid? Kinderen die veilig gehecht zijn, zijn veerkrachtiger na stressvolle situaties. Want ze voelen zich getroost en geborgen.”
2. Een veilige hechting: hoe kun je je kind als ouder helpen?
“Het belangrijkste dat je als ouder voor je kind kan doen, is tonen dat je er bent voor hem of haar, vooral wanneer het moeilijk gaat of op momenten dat je kind veel stress ervaart.
Omdat de dingen die een kind stress bezorgen in elke levensfase een beetje anders zijn, varieert ook de manier waarop je er als ouder het best voor hem of haar kunt zijn van leeftijd tot leeftijd.
Veilige hechting in de babyfase
Bij erg kleine baby’s draaien de stresservaringen nog volledig om de meest menselijke basisbehoeften om te overleven: eten, drinken, slapen enzovoort. Door je baby eten te geven telkens hij honger heeft, leert hij dat honger hebben geen reden tot stress hoeft te zijn. Onderzoek toont trouwens aan dat er emotioneel zijn voor je kind, zelfs op die leeftijd al, nóg belangrijker is dan het puur praktische zoals zorgen voor eten op tafel, een bed, bad en onderdak. Het belangrijkste wat jonge ouders dan ook voor hun pasgeborene kunnen doen, is hun kind emotioneel zo snel mogelijk proberen te lezen en zich gevoelsmatig zo snel mogelijk op hem of haar proberen af te stemmen.
“Het belangrijkste dat jonge ouders voor hun pasgeborene kunnen doen, is die zo snel mogelijk emotioneel proberen te lezen: hierdoor voelt het kind dat ze er zijn voor hem”
Veilige hechting bij lagereschoolkinderen
Een kind dat in de lagere school zit, krijgt te maken met andere stressfactoren. Ze moeten plots leren omgaan met een klasgroep en vrienden maken. Ook de schooltaken zelf – het leren lezen, schrijven, rekenen – zijn stresserend voor sommige kinderen. In die fase is het als ouder belangrijk dat je erkent dat al die nieuwe dingen best spannend zijn. Een veilig gehecht kind weet dat je er altijd bent om te helpen of te troosten, ook als dingen niet meteen lukken. Je kind duidelijk maken dat het geen mislukkeling is omdat het misschien minder goed is in maaltafels, is essentieel. Je kind leert zo dat ‘falen’ bij het leven hoort en dat het niet erg is ergens minder goed in te zijn. Zijn of haar zelfwaarde als persoon hangt daar niet van af.
Veilige hechting in de puberteit en jongvolwassenheid
In de puberteit en jongvolwassenheid zijn er nog andere ‘nieuwigheden’ die je kind stress zullen bezorgen. Dat je kind al flink wat zelfstandigheid heeft bereikt, maakt natuurlijk dat je op dit moment best anders ondersteunt. Een kind dat pubert hoef je niet meer zo dicht op het vel te zitten. Je hoeft de problemen niet meer voor hem of haar op te lossen. Je kind gewoon het gevoel geven dat er een basis is om op terug te vallen als het misgaat, volstaat. Laat je kind voelen dat je hem of haar steunt, ook als het moeilijk is.
Tot slot blijft kunnen terugvallen op een warme hechtingsband eigenlijk een leven lang belangrijk. In elke leeftijdsfase moeten er immers weer nieuwe spannende dingen geleerd worden (zoals alleen gaan wonen, een eerste job of een kindje krijgen). Je kinderen hun gang laten gaan, maar hen wel af en toe het gevoel geven dat ze goed bezig zijn en dat ze altijd bij jou terechtkunnen mocht er iets misgaan, is hier het belangrijkste wat je kunt doen.”
3. Wat gebeurt er met een kind dat zich níét veilig kan hechten?
“Kinderen die zich niet veilig kunnen hechten, zullen niet leren dat het oké is om met hun zorgen aan te kloppen bij iemand anders. Daardoor zullen ze na een lastige gebeurtenis veel moeilijker dan anderen kinderen het stressniveau in hun lichaam opnieuw kunnen laten zakken.
En dat heeft belangrijke gevolgen voor hun gezondheid, mentaal én fysiek:
- Onderzoek toont aan dat deze kinderen veel vatbaarder zijn voor ziekte en een grotere ontstekingsgevoeligheid hebben. Met een voortdurende spanning in hun lichaam zijn ze over het algemeen veel kwetsbaarder zijn: lichamelijk, psychisch en sociaal.
- Zo zullen ze zich veel wantrouwiger opstellen tegenover andere mensen en zullen ze zelfs niet meer op dezelfde warme en ontvankelijke manier in relatie kunnen staan met anderen.
- Omdat ze niet naar anderen toetrekken om hun stress te doen zakken, is de kans bovendien groot dat ze daarvoor andere, minder gezonde patronen zullen ontwikkelen. Dat kan gaan over eetstoornissen, een verslavingsproblematiek of zelfs automutilatie. Als zelfs die patronen niet helpen om stress uit hun lichaam te krijgen, worden ze vaker in zichzelf gekeerd en vatbaarder depressie, burn-out en andere psychische aandoeningen.
De oorzaken van onveilige hechting
Een onveilige gehechtheid is vrijwel nooit het gevolg van slechte wil of van ‘een gebrek aan liefde’. Integendeel zelfs: meestal komt het tot stand door miscommunicatie tussen de ouders en het kind.
“Bij alle gezinnen waar op een of andere manier een ‘onveilige gehechtheid’ binnensluipt, merken we hetzelfde op. Zowel kinderen als ouders zien elkaar erg graag, maar weten gewoon niet meer hoe ze elkaar moeten bereiken.
Die scheefgegroeide verhouding vertrekt meestal vanuit een ernstige vertrouwensbreuk tussen ouders en kind. Het kind maakt iets ingrijpends mee of ervaart moeilijkheden (zoals pesten op school of een conflict met één van de ouders zelf). Daarbij merken de ouders niet op hoe ingrijpend kinderen die situatie ervaren.
Heel vaak hebben ouders niet door hoe moeilijk de situatie voor het kind is of beschikken ze door hun eigen opvoeding niet over de juiste emotionele handvatten. Daarom reageren ze minder empathisch wanneer het kind hen nodig heeft. Het kind krijgt zo onterecht het gevoel niet bij zijn ouders terecht te kunnen, of nog erger: dat zijn ouders hem of haar niet graag zijn.
Een onveilige gehechtheid is vrijwel nooit het gevolg van slechte wil of van ‘een gebrek aan liefde’, integendeel zelfs, maar komt meestal tot stand door miscommunicatie tussen de ouders en het kind.
Vanuit die gekwetste positie zal het kind op zijn beurt reageren: zich terugtrekken, zijn zorgen voor zichzelf houden, óf zich net tegen zijn ouders afzetten en vijandig reageren.
Op dat moment is de voedingsbodem voor een hechtingsproblematiek gelegd. Ouders en kind komen in een vicieuze cirkel terecht van actie-reactie. Iedereen voelt zich emotioneel tekortgedaan en zonder tussenkomst komen gezinsleden er maar moeilijk uit.”
De gevolgen van onveilige hechting
Is de primaire hechtingsband tussen ouder en kind geen voorbeeld voor hoe mensen en gezonde relaties in elkaar zitten? Dan heeft dat natuurlijk gevolgen voor de manier waarom het kind andere mensen benadert.
- Prent een kind zich van jongs af aan al in dat niemand te vertrouwen is en hij of zij met zijn zorgen toch nergens terechtkan? Dan is de kans dat het kind zoiets nadien nog eens bij iemand anders probeert veel kleiner.
- Bovendien ontstaat er bij onveilig gehechte kinderen ook een pijnlijke gevoeligheid voor signalen van afwijzing. Het zorgt ervoor dat andere mensen toelaten en vertrouwen nog moeilijker voor hen wordt.
- In een reactie daarop zullen de kinderen vaak nog dieper in hun schulp wegkruipen en écht contact met mensen nog meer schuwen. Dan kan zelfs zo ver gaan dat een hechte band opbouwen met anderen nagenoeg onmogelijk wordt. En dat terwijl contact, verbinding en troost eigenlijk de enige dingen zijn waar ze zó naar hunkeren.
4. Hoe gaan ze er later dan mee om?
Omdat een diepe, liefdevolle band met anderen nu eenmaal de grootste behoefte is die we hebben als mens, gaan kinderen die onveilig gehecht zijn voor zichzelf op lange termijn twee strategieën ontwikkelen:
- Vermijdende gehechtheid: het kind probeert zichzelf tegen de pijn van een mogelijke nieuwe afwijzing te beschermen. Het fluistert zichzelf in dat het dat contact met anderen niet per se nodig heeft, en dat het mogelijke problemen wel zelf oplost. Daardoor gaan deze kinderen zichzelf wel de pijn, maar ook het mooie van verbindende relaties ontzeggen.
- Angstige gehechtheid: een andere groep zal net het omgekeerde doen. Het zijn meestal kinderen die tijdens het opgroeien hebben geleerd dat er soms wél zorg aanwezig is, maar soms ook helemaal niet. Die kinderen zullen zich voortdurend angstig opstellen naar hun hechtingsfiguur en vaak de behoefte voelen om die zorg nog eens ‘bevestigd’ te zien. Niet zelden resulteert dat in een relatie van duwen en trekken, van contact kunnen binnenlaten en de ander toch weer (moeten) afstoten. Want ze vrezen dat die ander hen toch weer zal laten vallen of kwetsen.
Niet noodzakelijk problemen
In totaal is zo’n 40 procent van de bevolking in meerdere of mindere mate ‘onveilig gehecht’, maar slechts een enkeling zal hier ook problemen van ondervinden
“Vroeger zagen we deze aangepaste vormen van gehechtheid als ‘slecht voor het kind’. Maar uit onderzoek blijkt steeds meer dat beide strategieën voor kinderen met een ontoereikend gehechtheidsverhaal, gewoon de beste opties zijn om zo goed mogelijk voor zichzelf te zorgen. Door zich zo vermijdend of net erg aanklampend op te stellen, zorgen ‘onveilig gehechte’ kinderen er namelijk voor dat dat nog beschikbare deel van ‘relaties met anderen’ ook goed blijft lopen.
Sommige kinderen of volwassenen kunnen daardoor in de loop van hun leven beginnen aanvoelen dat er ’toch iets ontbreekt’ in de manier waarop ze relaties met anderen aangaan. Maar de meeste mensen ervaren hun leven dankzij een van beide strategieën gewoon als helemaal prima. In totaal is zo’n 40 procent van de bevolking in meerdere of mindere mate ‘onveilig gehecht’, maar slechts een enkeling zal hier ook problemen van ondervinden.”
5. Welke gevolgen zijn er nog op latere leeftijd?
Naast een spaaklopende communicatie tussen ouder en kind, zijn er uiteraard nog tal van andere factoren die een invloed kunnen hebben op een ‘onveilige hechting’:
- Gepest worden op school
- Een traumatisch gebeurtenis (en dat kan in principe álles zijn: ook gebeurtenissen die voor ons als volwassene op het eerste zicht banaal en onbenullig lijken, kunnen bij een gevoelig kind toch erg hard binnenkomen)
- Een instabiele of ongezonde partnerrelatie op latere leeftijd
- Moeilijkheden met vrienden in de puberteit
6. Onveilig gehecht: (hoe) kun je het tij nog keren?
“Zeker: mensen zijn erg flexibele wezens, die voortdurend in verandering zijn. Is een kind eerder onveilig gehecht, dan kan dat later gelukkig nog perfect bijgestuurd worden. Hoe dan?
- Door verschillende corrigerende ervaringen in het echte leven bijvoorbeeld. Kreeg een kind door omstandigheden het gevoel niet emotioneel bij zijn ouders terecht te kunnen? Dan kan een goede band met een leerkracht, een tante of een liefhebbende partner later die eerste negatieve ervaring geleidelijk aan toch nog herstellen.
- De beste remedie tegen een onveilige gehechtheid is natuurlijk nog altijd om de vertrouwensbreuk in de relatie tussen ouders en kinderen opnieuw te lijmen.
De beste remedie tegen een onveilige gehechtheid echter, is natuurlijk nog altijd om de vertrouwensbreuk in de relatie tussen ouders en kinderen opnieuw te lijmen
Attachment Based Therapy
Dat is dan ook precies wat wij proberen te doen in de Attachment Based Therapy die we speciaal ontwikkelden voor kinderen met gehechtheidsproblemen:
- Eerst proberen we zowel de ouders als het kind inzicht te geven in de negatieve spiraal waarin ze terecht zijn gekomen, en vooral ook in onvoorwaardelijke liefde die daar eigenlijk achter zit.
- Door de kinderen te laten zien dat hun ouders hen wél graag zien, maar ze dat – puur door een andere manier van communiceren – misschien niet zo hebben aangevoeld, proberen we de initiële vertrouwensbreuk te herstellen. Dat inzicht op zich zorgt al voor een erg sterke corrigerende ervaring.
- Voor de ouders geldt hetzelfde: hen proberen we vooral inzicht te geven in hoe pijnlijk of zwaar de originele gebeurtenis uit het verleden voor hun kind geweest is. Eens ouders dat beseffen, kunnen ze dit keer meestal wél op een erg empathische en voor het kind emotioneel ondersteunende manier reageren. Dat werkt voor het kind in kwestie erg helend, ook jaren na datum nog.
- Tot slot proberen we ouders en kinderen inzicht te geven in hoe de ‘foute dynamiek’ binnen hun gezinssituatie tot stand is gekomen. We leren hen hun eigen gevoeligheden en die van elkaar kennen. Daarnaast leren we hen om de gaten in elkaar communicatiestijl op te merken, en zich daar ondanks hun ontwikkelde gevoeligheid voor afwijzing toch bewust overheen te zetten. Ouders leren we de signalen die hun kind vertoont wanneer het zich slecht voelt beter te herkennen. Kinderen leren we dat een respons of een gebaar van hun ouders dat zij niet als ondersteunend ervaren, niet betekent dat hun ouders hen niet graag zien of die empathie niet voelen. Op die manier proberen we de gezinnen ervoor te behoeden opnieuw in een negatieve spiraal terecht te komen. Dit meestal met bijzonder groot succes!”
Lees ook:
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief (onderaan de homepage) om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!