Overgewicht bij kinderen: hoe pak je het aan en voorkom je het?

Het aantal kinderen met overgewicht en obesitas blijft stijgen. Professor Kim van Hoorenbeeck, hoofd van het obesitasteam voor kinderen in het UZ Antwerpen, vertelt hoe het zover kan komen en wat je er als ouder aan kunt doen. 

Meer gezondheidsrisico’s door overgewicht

Uit cijfers blijkt dat het aantal kinderen met overgewicht en obesitas tussen 2006 en 2014 van 11 naar 15 procent steeg bij jongens en van 8 naar 11 procent bij meisjes. “Overgewicht op jonge leeftijd is vaak de voorbode van chronische zwaarlijvigheidsproblemen op latere leeftijd, met als gevolg meer risico op hart- en vaatziekten en diabetes”, aldus gewezen Minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD). “Gewichtsproblemen aanpakken bij kinderen is dan ook cruciaal.”

Wanneer spreek je van overgewicht bij kinderen?

Bij volwassenen worden overgewicht en obesitas ‘gemeten’ aan de hand van de BMI. Dat staat voor Body Mass Index, en drukt de verhouding uit tussen je gewicht en lengte. Bij kinderen tussen twee en achttien jaar is de berekening minder eenvoudig. Bij hen wordt, naast hun BMI, ook gekeken naar hun leeftijd en geslacht. Er gelden dus andere curves voor een meisje van zes dan voor een jongen van dertien.

Twijfel je of je kind overgewicht heeft? Ga dan langs bij je huisarts. Hij of zij zal je kind meten en wegen, en op basis van de curves vaststellen of er sprake is van overgewicht. Wil je zelf de BMI van je kind berekenen, dan kun je onder meer surfen naar bmi.vlaanderen. Ook krijg je na ieder medisch schooltoezicht van het CLB documenten mee waarop je de juiste curves ziet, met een duidelijke vermelding waar je kind zich er precies op bevindt.

Terugbetaling diëtist

Kinderen met overgewicht zullen twee jaar lang een traject van tien raadplegingen bij een diëtist kunnen volgen. De Block maakte daar 5 miljoen euro per jaar voor vrij. Die maatregel is door het verzekeringscomité van het RIZIV goedgekeurd. De Block wil zo de drempel om professionele hulp te zoeken voor kinderen met overgewicht en hun ouders verlagen. Meer weten over die maatregel? Bekijk deze website eens.

Op termijn streeft De Block naar een volledige terugbetaling voor kinderen en jongeren met overgewicht. De terugbetaling van de raadplegingen bij de diëtist is een eerste stap.

Daarom worden kinderen te zwaar

Er zijn heel wat redenen waarom kinderen zwaarder kunnen worden dan goed voor hen is. Dit zijn de belangrijkste:

• Het zit in de familie: kinderen van wie de ouders obesitas hebben, lopen meer risico om zelf ook overgewicht te krijgen.
• Hormonale factoren: Het kan dat een kind bijvoorbeeld een slecht werkende schildklier heeft. Kinderen die hieraan lijden, zijn vaak ook kleiner. De huisarts kan hormonale aandoeningen vrij makkelijk laten opsporen via een bloedonderzoek.
• Medicatie: Kinderen die bepaalde medicijnen nemen, zoals antidepressiva, middelen tegen epilepsie of cortisonetabletten, kunnen daarvan bijkomen.
• Emotionele factoren: Als kinderen zich niet zo goed in hun vel voelen, eten ze meer. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat kinderen die na schooltijd alleen thuis zijn, soms gaan eten om de eenzaamheid of de verveling te verdrijven. Kinderen die eten door emotionele factoren, belanden bovendien snel in een vicieuze cirkel: ze komen aan, volwassenen reageren daar negatief op, het kind voelt zich alsof het gefaald heeft en gaat bijgevolg nog meer eten. Een ander voorbeeld: kinderen met weinig zelfvertrouwen zijn vaker geremd om zich in te schrijven bij een sportclub. Ze zitten vaker thuis, bewegen minder en beginnen uit verveling meer te eten. Daardoor komen ze aan, hun zelfvertrouwen zakt nog verder weg, enzovoort.
• Levensstijl: We eten meer en energierijker dan vroeger en we bewegen veel minder. Waar kinderen bijvoorbeeld vroeger te voet naar school gingen, gaan ze nu met de auto of met de bus. En waar ze vroeger buiten speelden of sportten, zitten ze nu veel vaker voor de tv of computer. De optelsom is snel gemaakt: meer eten + minder energie verbruiken = een hoger gewicht.

Allerlei nare gevolgen

De gevolgen van obesitas of overgewicht bij kinderen zijn niet min. Ze hebben vaker last van hoge bloeddruk, slaapapneu, kortademigheid, een verstoord suikermetabolisme … Ook op het vlak van de geslachtshormonen kan overgewicht een invloed hebben. Jongens kunnen hierdoor later in hun puberteit komen en meisjes kunnen vroeger beginnen met menstrueren. Het komt ook voor dat ze net niet menstrueren of een onregelmatige menstruatiecyclus krijgen.

Ook op emotioneel vlak is overgewicht bij kinderen niet te onderschatten. Zulke kinderen worden door de maatschappij vaak negatief bekeken, en worden soms beschouwd als ‘lui’ of ‘minder verstandig’. Geen wonder dat ze vaak minder zelfvertrouwen hebben en sneller in een sociaal isolement raken. Hierdoor hebben ze een verhoogd risico op het ontwikkelen van een depressie en angststoornissen.

Beter eten is minder wegen: een paar tips

Overgewicht kun je aanpakken of voorkomen door een combinatie van gezonde voeding en veel bewegen. 

1. Ga voor vijf eetmomenten per dag

Drie hoofdmaaltijden en twee tussendoortjes.

Het ontbijt

Een gezond ontbijt bestaat uit volkorengraanproducten (volkoren- of bruin brood, havermout, volkorenontbijtgranen …), fruit en een melkproduct (magere of halfvolle melk, magere witte yoghurt, magere plattekaas …).

Lunch

Dit is bij kinderen vaak de maaltijd die wordt meegegeven in de brooddoos. Voorzie liefst volkorengraanproducten (volkorenbrood, volkorenpasta, quinoa …), gezond beleg (mager vlees, magere kaas, plantaardig beleg zoals quorn, noten of avocado), en stop er bij voorkeur ook wat rauwe groenten bij.

Avondmaal

Het ideale bord bestaat uit drie zones: de helft groenten, een vierde vlees, vis of vleesvervanger, en een vierde aardappelen, rijst of pasta. Zorg voor voldoende variatie, zodat je kind (en jullie allemaal) alle verschillende vitamines binnenkrijgen. Om het avondmaal klaar te maken, gebruik je liefst olie of vloeibare margarine.

Tussendoortjes

Een stuk fruit, een melkproduct zoals magere yoghurt of een klein handvol noten zijn goeie tussendoortjes. Natuurlijk mag er al eens een minder gezonde knabbel bij; het is niet realistisch om die volledig te verbieden. Probeer ze wel te beperken tot 100 kcal per dag. Dat kan bijvoorbeeld zijn: 20 letterkoekjes, 20 gram chocolade, 1 koek, 25 gram chips of 1 bolletje ijs.

2. Hou het bij water

Zet bij elke maaltijd water op tafel, en geef enkel water mee naar school. Heeft je kind graag water met een smaakje, dan kun je er wat muntblaadjes of een schijfje citroen bij doen. Ook thee (zonder suiker) is gezond. Meer ideeën voor gezonde drankjes vind je in dit artikel. Frisdrank kun je beter beperken, ook de light variant. Die bevat weinig calorieën, maar is heel zoet, en dat wakkert de zin in meer zoet aan.

3. Integreer meer groenten

In theorie is het mooi: een bord voor de helft gevuld met groenten. In de praktijk zal het vaak moeilijker gaan. Hoe kun je kinderen die niet van groenten houden toch motiveren om ze te eten? Werk in kleine stapjes. Begin met één schepje. Houdt je kind dat een hele week vol? Dan mag hij of zij in het weekend als beloning een leuke activiteit kiezen, die jullie samen gaan doen. De week erna gaan jullie voor twee schepjes. Langzaam opbouwen en haalbare doelen zijn de sleutelwoorden!

4. De ideale portie

De hoeveelheid die een kind nodig heeft, hangt van heel wat factoren af. Gaat het om een meisje of een jongen, hoeveel energie verbruikt het kind, hoe snel is het verzadigd? Er is geen algemene regel voor. Wel is het zo dat kinderen tot een heel eind in de lagere school genoeg hebben aan de portie die past op een klein bord. Schakel dus niet te snel over op grote borden. Onze hersenen houden van een vol bord, en daardoor zijn mensen geneigd om op een groter bord ook meer eten te scheppen.

4. Dat bord hoeft niet leeg

Je kind hoeft niet altijd z’n bord leeg te eten, integendeel. Het feit dat onze ouders daar vroeger zo op hamerden, zou er zelfs voor zorgen dat wij nu nog altijd te veel eten. Het is net goed als je kind aangeeft dat het genoeg heeft: zo leert het z’n eigen grenzen kennen. De gouden regel: jij bepaalt wát je kind eet, je kind bepaalt hoeveel. 

5. Zondigen mag

Overgewicht bij kinderen aanpakken is geen tijdelijk project. Het probleem is niet van de baan als de BMI van je kind weer goed zit. Als je kind in zijn oude gewoontes hervalt, zal het gewicht er snel weer bijkomen. Daarom kun je de aanpak beter niet te extreem maken, want dat houdt je kind niet vol. Bijvoorbeeld: schrap frisdrank niet volledig, maar geef het enkel tijdens het weekend. Je zult bovendien merken dat je kind er op die manier veel bewuster van geniet.

6. Bewust bewegen

Het belang van intensief sporten wordt overschat, het belang van beweging in het dagelijks leven wordt ónderschat. In het ideale geval zetten kinderen zo’n 13.000 stappen per dag. Dat is best haalbaar: laat ze te voet, met de step of met de fiets naar school gaan, ’s avonds buiten spelen en ga in het weekend eens met hen naar het bos. Daarnaast kun je natuurlijk altijd nog een sport zoeken. Welke sport dan? Heel eenvoudig: de sport die jouw kind het leukste vindt.

7 tips om het leuk te houden

Aan je gewicht werken is voor niemand prettig, zeker niet voor kinderen. Enkele tips die kunnen helpen:

1. Verwacht niet dat je kind dit alleen kan oplossen. Dit is iets wat je als gezin moet aanpakken. Iedereen doet mee!
2. Leg niet te veel nadruk op het gewicht. Vraagt je kind nog een extra boterham, zeg dan niet: ‘Nee, want anders ga je nooit afvallen’, maar wel: ‘Nee, want als je die ook nog opeet, kun je buikpijn krijgen’.
3. Kies haalbare doelstellingen. Zeg niet: ‘Hier is een drinkbus met water, tegen vanavond moet die leeg zijn’. Voor een kind is dat moeilijk te organiseren. Kies een doorschijnende drinkbus en zet er streepjes op. Zeg: ‘Tegen de middag moet je aan dat streepje zitten, tegen de speeltijd aan dat streepje’.
4. Geef je kind geregeld een beloning. Beloon altijd met aandacht, nooit met snoep. Ga bijvoorbeeld samen iets leuks doen.
5. Beloon altijd de inzet, niet het resultaat. Zeg bijvoorbeeld niet: ‘Als je 1 kilo kwijt bent, gaan we …’ maar wel: ‘Als je de hele week water drinkt in plaats van frisdrank, gaan we samen …’.
6. Kook samen. Maak er iets leuks van. Het zal je kind motiveren om nadien goed te eten.
7. Heb je een tiener, probeer dan open met hem of haar te praten, en niet te snel te oordelen. Het kan bijvoorbeeld zijn dat hij of zij wel wíl gaan sporten, maar niet durft uit angst om uitgelachen te worden.

Een paar praktische trucjes

• Geef het goede voorbeeld. Als je zelf nooit groenten eet of water drinkt, kun je niet verwachten dat je kind dat zal doen.
• Hou de voedingsdriehoek in je achterhoofd. Die gaat uit van drie principes: eet meer groenten en fruit dan vlees en vis, eet zo weinig mogelijk bewerkte voedingsmiddelen en voorkom overconsumptie en verspilling.
• Schat de portie van je kind juist in, en maak niet te veel eten klaar. Zo komt je kind niet in de verleiding om nog een extra portie te vragen.
• Geef je kind inspraak, maar beperk de keuze. Laat je hem of haar helemaal vrij om te kiezen, dan is de kans groot dat er elke dag choco en spaghetti op het menu staan. Stel zelf twee gezonde maaltijden voor en laat hem of haar beslissen wat het uiteindelijk zal worden.
• Blijf alle smaken aanbieden. Wist je dat we minstens tien keer dezelfde smaak moeten proeven vóór we kunnen zeggen of we iets wel of niet lusten?

Als afvallen maar niet lukt …

Dokter Kim Van Hoorenbeeck, auteur van ‘Hoe obesitas bij kinderen doeltreffend aanpakken’: “Lukt het niet om het overgewicht thuis aan te pakken, dan kan je kind geholpen worden in een professionele instelling, zoals het Zeepreventorium in De Haan. Toch blijft het ook dan belangrijk om een traject uit te stippelen waar het hele gezin aan meewerkt. Als je levensstijl verkeerd is, en je verandert daar niks aan, zal je kind na zijn terugkeer snel weer aankomen. Chirurgische ingrepen, zoals een maagring of maagverkleining, proberen we bij kinderen te vermijden. De beste aanpak blijft het aanpassen van de levensstijl.”

Meer lezen?

‘Leven met een extra rugzak. Hoe obesitas bij kinderen doeltreffend aanpakken’, door Kim Van Hoorenbeeck. Uitgeverij Manteau, € 15.

Tekst: Evelien Roels

Lees ook:

• 12x tips om je kind gezond te doen eten
• Je kind veganistisch opvoeden: gezond of net niet?
• Voeden op verzoek: hoe doe je het?

Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief (onderaan de homepage) om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!